Roja hevgirtin û yekîtiya kedkar û karkeran yekê gulanê ku em dixwazin pîroz bikin, di sala 1991’an di roja me ya îro wateya pêwîste em bidin bêgûman famkirina pirsgirêkên sosyalîzmê û encamên pêwîste xwediyê kedê derxîne divê çibe, em hinek bêjin wê di cîde be.

Ev çend sale êrîşên mezin li ser sosyalîzmê tê kirin, ya pêwîst bû sosyalîzm bike çiye? Çima pêwiste mirov xwedî lê derkeve? Çawa xwedî lê tê derketin? Sedemê ew qas êrîşan çiye? Lawazî û şaşitiyê avahiyê çiye? Ji bo dubare derkeftinekê divê çi were kirin? Ev pirs bêne kirin û bersivên wan werin pêşxistin, wê nêzîkatiya watedar a pêwîst jî bê nîşandan.

Sosyalîzm, bi dîroka mirovahiyê we her ku biçe wê weke xeyaleke (utopya) zanistî pêşbikeve. Sosyalbûyin yanî civakîbûyin, şêweyeke bi hebûnê destpêkirina cûreyê mirovan e.

Mîrov her ku cîvakî dibe cureyê xwe ispat dike.

Di wateyekê de mirovbûyin, bi cîvakbûyinê destpêdike, bi sosyalbûyinê destpêdike. Sosyalîzm jî di îddiaya îfadeya zanistî ya civakîbûyinê ye. Ji lewra ji sosyalîzmê gûman kirin, ji însan, ji hebûna wî ya civakî gûman kirine ku ev jî gengaz(mumkun) nabe. Hebûna însan, hebûna civakî her ku hebe, pêş bikeve, wê sosyalîzm jî hebe, wê pêş bikeve. Û ji xwe li gorî zîvronekên pêşketinan jî her biçe wê dewlemend bibe. Çarenûsa mirovahiyê çarenûsa bi keda xwe nivîsandiye. Ew heta ku biçe, dest bide çi, sosyalizm jî wê bibe îfadeya ronakbûyina wê.

Di dîrokê de heta rawestgeha sosyalîzmê bi hêsanî pêşneketiye. Di necama tekoşînên mezin, em dizanin ku nêzî îfadeya zanistî bûye. Di şêwe girtina civaka mirovahîyê de tekoşîna civakî herdem roleke motor dilîze. Cardin dema mirov li rojame ya îro jî dinêre, di bin êrîşên heyî de em ê bibînin ku tekoşîneke civakî tê lidarxistin. Di tehlîlê dawî de tekoşînên di çarçoveya netewî û navnetewî, civakî ye. Ya sosyalîzm dixwaze weke qozeke tekoşînê li vê zêde bike, zanistî bûna wê ye. Em li vir ne di wê rewşê de ne ku dîroka sosyalîzmê an jî tekoşîna civakî binivisîn in. Qet pêwîstî bi vê nîn e. Êdî mijareke ku piraniya we bi xwe dikare lêkolîn bike.

Pêşketinên di salê dawî de ên sosyalîzmê xumam dike her weha ji baweriyê dixîne nîrxandina wan wê di cî de be. Ev ji hêla me girîng e. Ji ber ku êrîşek heye û parastina sosyalîzmê her weha pêşxistina wê hema bêje bûye rewşeke şermkirinê. Şaşitiya kêmasiyên sosyalîzma pêkhatî (reel), bi giştî weke şaşitiyên sosyalîzmê nişandayîn pir pêşketiye. Û her weha em di rewşeke wusa de ne ku em nikarin texmîn bikin ku emê çawa xwe ji van bandorê wê yê neyînî rizgar bikin. Asta famkirina me ya cewherê sosyalîzmê qederekî bi sînor e. Ev tenê ne ji bo gelekî taybetmendiyê me yê pir paşketî yên civakî ye, di gelemperiya cihanê de tê famkirin ku teoriya sosyalîzmê pêşnaxîne, pêkanîn a wê jî şaş e û herweha heta bigihêje berowajî cewherê wê, wê bê xuyakirin. Cardin wusa tê famkirin ku sosyalîzma reel, yanî sosyalîzma pêkhatî, ji bo sosyalîzmê belkû jî ketiye rewşeke ji dijminantiya kapîtalîzmê. Çawa hate vir? Li ser pir hate sekinandin û wê bê sekinandin jî.

Şaşitiyên berovajî cewherê sosyalîzmê çi bû, çawa dest bi şaşitiya hate kirin, çawa pêşket? Wusa tê famkirin ku wê rexneyê dijwar lê bikin. Mirov sosyalîzmê tenê di nava têgehên Marksîst-Lenînîst de bi cîh bike tengav kirina wê ye. Mirov Marks jî Lenîn jî di pêşketina Sosyalîzmê de weke rawestgehekê binirxîne wê di cîh de be. Û ger sosyalîzm weke pergalekê pêş bikeve, di vê zanistê de gelek rawestgeh û nûnerên wê hene. Famkirina vê ne zehmet e. Şaxekî zanistê tenê ji aliyê yek hosteyî nayê temsîl kirin. Ekolên zanistê bi hewldanên gelek mirovên zanistê û di roja me ya îro de jî bi awayekî dawî nebûye berdewam dike.

Weke şaxekî zanista civakî sosyalîzm jî girêdayî pratik a konaxên cûr be cûr wê xwe pêş bixîne. Wê teorî û pratîka xwe gelek caran wê ji be çavan derbas bike û îfadeya zanistên civakî, ifade ya zanistê kîmyevî cûdatir her weha ji teqeziyê wêdetir, bi îhtîmala, ji be ku xwedî taybetmendiyeke hîn bêtir ji îhtîmalan vekiriye wê ji teqeziyê dûr bisekine, bi vî awayî her ku biçe wê hîn bêhtir li gorî îhtîmalên hundirîn wê xwe li ser van bingehan wê xwe pêşbixîne, ji lewra wê gelek deman bi gelek nûnerê xwe an jî wê bi kesên teorî û pratîka wê mijûl dibin wê pêşbikeve.

Li vir ya girîng hebûna tekoşîna civakî ya di dîroka mirovahiyê de ye. Her ku diçe, yên li dijî sosyalîzmê ne, yên dixwazin li ser civakê ji lewra li ser keda civakî ji xwe re cîh bigre û di dîrokê de herdem weke serdest û mêtinger derdikevin pêşberî me, tiştê ev kesana dixwazin înkar bikin, li şûna vê yên teoriyên din an jî li hevkirinan û di tekoşînê xwe yê civakî de herdem sosyalîzm red kirine.

Civakek bi rastî jî organîzmayeke bi kedê pêşdikeve ye. Cûreyê nepeniye Cûreyên kedê hene. Begûman mirov dikare weke kategoriyên ked a zanstî, ked a siyasal, ked aborî cûda bike, lê ya girîng pêşketinên civakî ne ji xweber, ne ji aliyê hêzên jorê civakê dibe, bi tehlîlan, ne jî bi qeza ji aliyê hin kesên di nava civakê rê li ber hatiye vekirin.

Ya civakê dike civak, encama keda xebatkara ye.

Bingehê sosyalîzmê ev e. Emperyalîzm di roja me ya îro de êrîşê xalên wusa dike ku, tu dibê qey her ku vana ser û binî bibin wê sosyalîzm jî ser û binî bibe. Û herweha tekoşînên civakî carekedin nabe. Na, din ava civakê de yên pêşerojê heq nakin, dema tê xwestin li ser kedê ji xwe re cî çêbike, li vir tê wê wateyê, tekoşîna civakî destpêkiriye. Em ji aboriya ne li gorî keda xwe ye bigrin, di huner, dad (huquq), siyaset di her qadê de ku dixwaze ji xwe re cîhekî dagir bike û li vir xwe dispêre dewletê, bi şêweyên cûr be cûr ketibe nava hewldanên xwe hîn xurtir bike, li wir tekoşîneke civakî heye. Û ji lewra li ser keda hinekî din, bila nîrxê ji sedsalan hatibe berhevkirin, dixwaze nîrxên rojane hatiye berhevkirin, pevçûnek hebe, di vê pevçûnê de alî jî hene û di nava van aliyan de tekoşîn jî heye. Ev tekoşîna civakiye û di roja me ya îro de ev tekoşîn ku behtir tê xwestin bi zanistî û pêşbînî were kirin, ew ê ev bibe tekoşîna sosyalîzmê.

Wusa tê famkirin ku di roja me de tenê ne li ser keda mirovan, bi giştî li ser bingehên objektîf ên jiyan ê, li ser xwezayê mijandineke nehatiye dîtin ku pêk tê, wê ev tekoşîna civakî pêşbikeve û wê sosyalîzm ji her demê zêdetirwê xwe weke sedema hebûnê hewl bide biparêzê. Dii rewşa heyî ya cîhanê di roja me de gelek gazin hene. Ji qirêj bûna xwezayê ya jê re tê gotin derdora civakî bigrin, qirêjbûna di nava civakê de ku ev xeteriyeke mezintir e, bi qasî bi tu dema re nayê qeyas kirin hatiye qirêj kirin. Derdora xwezayê ya civakê an jî bi qirêjbûna derdorê ya hundirin, yanî asta qîrêjbûna wê ya maddî û giyanî di hin bajaran de her weha di hin welatên pêşketî de rewşeke nayê jiyankirin afirandiye, em vê her roj temaşedikin.

Ji xerabûna avhewayê bigrin, xerabûna xwezayê û hîn zêdetir jî di bin zextê de girtina giyanê însan bi awayekî bêhempa, bêpîvaniyên mezin, nemaze bi amûrên êrîşkirina mirovan di roj a me de, ji çekên nukleerî bigrin, heta amûrên çapemenî-weşanê, dema em van xeteriyên mezin li ber çav digrin, ji her demê zêdetir eşkereye ku pêwistî bi dijwarî, bi tekoşîna sosyalîzmê heye.

Di roja me de xetimandin a sosyalîzmê ya pêwiste bê rexnekirin an jî bêwatebûna sosyalîzmê, ne nehewcebûna wê ye, berovajî vê li dijî pirsgirêkên bêhempa, bi qasî tê xwestin xwe ne amadekirina wê ye. Ji ber pirsgirêkên dêwane yên derdikeve pêşiya miirovahiyê li ser navê tekoşîna civakî, li ser navê sosyalîzmê bersivên pêwîst nehatiye dayin e. Li ser navê sosyalîzmê, bersivên li ser navê sosyalîzma pêkhatî têrê nake, her weha pirsgirêkan girantir dike. Ya bingehîn divê were dîtin ev e. Dema di nav sedsala 19. De sosyalîzm gihîşt îfadeya xwe ya zanistî, tê gotin ku kapîtalîzm derbasî dema gihîştinê bûye. Pirsgirêkên wê demê bi rastî jî ne bi qasî yên îro ne. Di asta herî jor de mêtingeriya çîna karkeran heye. Belkû jî di nava rojê de 19 saetan dixebite, di karê zehmet de tê xebitandin û mûçeyekî kêm tê dayîn. Derfetê perwerdeyê yên saxlem nîn in, bi sînor in.

Ji lewra sosyalîzma wê demê sade proleterbûyineke li pêş an jî sosyalîzma pir zêde feqîriyê ye. Ji bo vê jî vaye ‘Kapîtal’ tê nivîsîn. ‘Kapîtal’ di esasê xwe de ya dixwaze îspat bike nîrxê zêde ye. Nîrxê zêde çawa tê avakirin û çawa tê belavkirin. Û ev jî hîn zêdetir dixwaze çi çareser bike? Li ber çavan mêtingeriyeke zêde heye. Ev jî çawa tê îfadekirin? Vaye çineke karker ên pir xîzan, ji lewra ji bo çawaniya tekoşîna siyasî li çareseriya tê gerîn.

Ji lewra zêdetir ê xwe pirsgirêkên wê demê dihat xwestin bê çareserkirin, pirsgirêkên dema Marks û Engels, teorîk û pratîk in, sendîqalî ne. Di warê teorîk de nîrxên zêde û dizîna wê, cardin di warê pratîk de sendîka tên pêşxistin û tekoşîna aborî ya tê dayîn bi vê armancê ye. Ev jî weke em dizanin heta dawiya sedsala 19. hin pêşketinan bi dest dixe. Teoriya wê hinek tê pêşxistin, sendîka bi hêz dibin, herweha tekoşîna siyasî hinek pêşdixîn in. Heta dikevin parlementoyan, parlementoyên bûrjûwayan, partî tên damezrandin. Lê di bingehê xwe de hîn derneketine derveyî sînorên pergalê.

Demokrasiya bûrjûwayan an jî komar a wan an jî di nava desthilatdariya wan de tekoşîna mafan mijara gotinê ye. Çîna karkeran nasname ya xwe ya çînî ku di warê îdeolojîk û sîyasî îfadekirinê de xwe ji çînên din cûdakirin, partiyê xwe avakirin, bi rêbertiyên xwe tekoşîna siyasî bi tekoşîna aborî kirina yek, di vê demê de mijara gotinê ye. Di cîh de ye, pêwîst e, û yek ji amûrên pêşketinê yên vê demê ye. Nemaze (bi taybet) di nêviyê duyemîn ên vê sedsalê bi giranî bi wuha ye. Beriya wê jî tekoşînên civakî û teoriyên tekoşînê civakî hene. Li ser nîrxê, li ser ekonomi-polîtîka, ‘EkonomîPolîtîk’ qederekî tê pêşxistin. İfade ya wê ya felsefîk, herweha di nava lêkolînên dîrokî de hatiye dest girtin.

Ekopolîtîk a Marks kiriye, şêwazê diyalektîkê û lêkolînkirina sosyalîzma utopîk (xeyalî), ji van hemûyan derbaskirina îfadeya sosyal û sosyalîzmê ye ku em sosyalîzma utopîk lêkolîn bikin, bingehê wên diçe heta dîrokên berê. Ekopolîtîk diçe heta serdemên seretayî. Cardin diyalektîk heta serdemên seretayî diçe. Sosyalîzm, weke sosyalîzma zanistî (ilmî) bi senteza vana hemûyan îfade ya xwe dibîne. Di sedsala 19. de weke îdeolojiya herî xurt xwe dide pejirandin. Çek a çalakiyê ya çîna karker e. Kılavuz a çalakiyê ye. Radike ser piyan, gelan ber bi tekoşînê ve dibe. Ji bo vê pêwistiya rêxistinkirina vê datîne pêşiya wê.

Alîkariya Lenîn ya ji bo vê em dizanin. Lenînîzm di dîroka sosyalîzmê de di tekoşîna çîna kedkaran de ne tenê di warê îdeolojî di warê aborî jî bisînor nake. Herweha di warê siyasî de jî mafê siyasî yên di nav sînorên pergalê de ji aliyê siyasî ve weke pêşxistina mafan napejirîne. Hîn jî pêştir diçe û li desthilatdariya heyî perçekirin û li şûna wê damezrandina desthilatdariya kedkaran esas digre. Taybetmendiya wê ya ji yên din cûda dike ev e û ev jî rastî serdema emperyalîzmê tê.

Ji lewra tahlîlên Lenînîzmê yên kapîtalîst – emperyalîst ên ji aliyê çîna karkeran û hewldanên derbaskirina wê derdikeve pêşberî me. Her çiqas pêşbîniyên Lenîn ên di vê mijarê de her çiqas jî pratîka wê yanî tiştên di derbarê desthilatdarî, partî û tekoşîna desthilatdariyê, Şoreş a Cotmehê digihîjîne pêkanîneke bi hêz.

Rê li ber tecrûbeyên Sovyetan vedike.Pêkhatina vê tecrûbe bi giranî di nava Rûsya yê mijarê gotinê ye. Cûreyeke sosyalîzmê tê dîtin. Ev a Lenîn birêve nabe, yanî ya damezrenêrê wê birêve nabe, avakirineke sosyalîst e. Di pêvajoya pelçiqandin şoreşê ya ji aliyê dij-şoreşê de, bi Lenîn di serîde din ava Partiya Bolşevîk de nîqaşên dijwar çêdibe., tasfiye heye, lê di dema avakirinê de ev hîn dijwartir e, lê di wê demê de Lenîn nîn e.

Weke tê zanîn di Rêbertiya Stalîn de pêvajoya avakirina sosyalîzmê tê destpêkirin. Ber bi avakirina aborî ve diçin. Avakirina desthilatdariya dewlet û dîktatoriya çîna karkeran, şahidiya hewldaneke xurt a desthilatdariya siyasî û aborî dike. Îroj jî ev pir tê nîqaş kirin. Adeta tecrûbeya Sovyetan tê topbarankirin. Nemaze pratîka Stalîn tê topbarankirin. Divê mirov vê hîn baştir fam bike. Tecrûbeya Stalîn çiye? Girêdan a wê bi Lenînîzmê çiye û herweha îroj têkiliya wê bi tiştê tê gotin reformên Gorbaçov re çiye?

Mirov bi giştî di bin bandor agiran a rojane bûyinê de ye. Di pêşketinên rojane yên tê jiyandin weke pêşketineke teqez (mûtlaq), û weke gotina dawî dixwazin nîşan bidin. Ev tengavbûn mîsoger e! Her ola derketiye xwe weke ol a dawî îlan kiriye, her pêxember jî xwe weke pêxemberê dawî îlan dike. An jî her teoriya derdikeve ji aliyê xwediyê wê ve tê gotin ev teoriya herî dawiye, dibêjin êdî gotina herî rast a dawî ev e. Ev taybetmendiya mirovan e. Di sosyalîzmê de jî mirov rastî tiştekî wusa dibe. Her demê teoriya herî dawî ya sosyalîzmê û pêkanîna wê xwe hinekî din pêwistiyê xwe weke ya mûtlak pêşkêşkirinê dibîne. Wusa tê famkirin ku di pratîk a dema Stalîn û herweha mirov dema Lenîn jî bigre nav vê. Mirov Lenîn weke Stalîn nikaribe nîşan bide jî mirov dikare bêje ew jî xwe weke mûtlaq nîşan daye. Tê famkirin ku sûbjektîvîzmek jî hatiye jiyandin.

Nemaze di derbarê hilweşandin emperyalîzmê weke mubalaga (mezinkirin) nebe û ji bo wê rojê hin rastiya îfade bike jî em dizan ku rewşa pêşiya xwe nedîtin hatiye jiyîn. Cardin diktatoriya karker-gundî ya tecrûbeya Sovyetan, ji bo wan roja weke pêwistiyeke derkeve pêşberî me jî piştî wê girêdana wê bi sosyalîzmê zehmete, ev di roja me de tê îspat kirin. Ji bo mirov tecrûbeya Sovyetan fambike, destnîşan kirina vê girîng e. Sosyalîzm di cewherê xwe de îdeoloji ya tefandina dewletê ye, her ku biçe, tasfiye ya dewletê pêş dibîne. Di sosyalîzmê de dewletperestî, an jî mutleq kirina dewletê pir lawaz e, nîn e!

Niha tê famkirin ku cardin hebûna dewletê rast bê destgirtin wê bibe riya herî guncav a dîtina gengeşî û şaşitiya heyî. Her ku mijara dewlet û sosyalîzmê were famkirin, famkirina roja me jî wê hêsantir bibe. Di wateyekê de hebûna dewletê pêwîst e. Rê li ber gelek pêşketinan vedike lê çavkaniya gelek xerabiyane jî. Burjuvaziya ku dewleta feodal paşketî didît û li dijî wê şer da bû destpêkirin, xwedî wê îddiayê bû ku demokrasiyê tîne. Lê îroj amûr a dewletê ya burjuwaziyê anîbû weke extepotê civak dorpêç kiriye. Ya di faşîzmê de îfadeya xwe dibîne gihîştiye ber konaxeke ku nesebê însan tehdît dike. Ya divê sosyalîzm bike, divê ne bihêzkirina dewletê bûya. Şaşitiya herî bingehîn li vir hatiye kirin. Ya divê sosyalîzmê kiriba, nemaze bi şêweyê faşîst ê burjuwaziyê ku êdî mirovatî nikare wê rabigre, di binî de dinale, em dikarin vê amûrê ji holê rabikin û li şûna vê jî ya baştir dikarin bicîh bikin, divê nêzîkati ya me ne ev be, divê bi kîjan şêweyê dikarin lawaz bikin bûya. Dema li dijî faşîzmê tekoşîn dihat meşandin an jî dema tekoşîna li dijî demokrasiya burjuwaziyê tê kirin, ji bo vê bi giştî Dewleteke Sowyet an jî çîna karkeran, bi şêweyê dîktatoriya karker – gundiyan bi amûreke hîn pêşketîtir bersiva vê dayîn, her hal wê nebe bersiva herî di cîh de ya ji bo burjuwaziyê tê dayîn. Wusa tê famkirin ku çînên ji huner a dewletê derbas bûne, yanî çînên serdest – mêtinger di vê hunerê de pir pêşketîne. Mirov rabe li ser navê sosyalîzmê, di nûneriya karker-gundî de, bi dewleteke hîn pêşketîtir bersivê bide vê her hal wê bibe bersivdayina herî şaş û bi kêmasiya barkirî.

Ger wê bi gelemperî rexne ya Stalîn were pêşxistin, zêdegaviya ku amûra dewletê pir li pêş burjuwaziya dixwaze pêşbixîne. Ji berk u hîn di wê demê de ne rewşeke ku nehatiye dîtin. Vaye burokrasî ew pêşdikeve, ev tê rexnekirin. Rexneyên Troçkî pêşxistiye hene. Cardin pirgirêkên demokrasiya proleter tê nîqaşkirin; tê gotin “demokrasî nîne” Lê bi encamekê ve nayê girêdan û em sedema vê jî pir baş dizan in. Li beramberî vê pêşketina kapîtalîzmê heye. Ya pêwîste were kirin tecrubeyeke Sovyet a bêeman bê pêşxistin û sosyalîzm bêr rizgar kirin e. Gelo sosyalîzm, welatê sosyalîst dikare bê rizgar kirin an wê ji hundir bê valakirin? Îroj jî pir dide fikirandir. Wusa tê famkirin ku wê vê fikirandinê berdewam bike. Îhtîmaleke mezin lêkolîn û lêpirsîn wê pêşdetir biçe û nîşan bide. Dibe ku tecrubeya Sovyetan weke ji rêderketineke mezin derkeve pêşberî me. Giraniya hebûna dewletê daye, bi giştî parastina sosyalîzmê weke parastina dewletê fikirandin, pêşeng kirina dewletê, herweha di roja me de partî hema bêjin bêwate kiriye, yek ji şaşitiyên herî cidî derdikeve pêşberî me.

Gelo tanzîmkirina civakê bi şêweyê dewletê gelo sosyalîzm e an na, ev nîqaş di roj a me de nîqaş a herî diyarker e. Ger êrîş bi lez a herî dawî di bin navê piyase ya serbest li dijî sosyalîzmê berdewam dike di bin vê de hinek ev heye; sosyalîzm hemû pirsgirêkan di asta dewletê d girtina dest, çareseriyê jî bi giştî di vê çarçovê de bibîne, li ser zemîneke pir şaş û di cewherê xwe de bi şêweyeke berovajî di nava tekoşînê de hiştin ku ji vê jî wê sosyalîzm zirar ê bibîne. Di vê tecrubeya Sovyetan de heta kuderê gihîştiye? Em dibînin kut ê xwestin weke pergalekê bê îfadekin.

Me jî ev gotin gelekî bikaranîn. Hate gotin pergal a sosyalîst, hate gotin pergal a kapîtalîs – emperyalîst, di navber a wan de çiyayên Qafê hate avakirin. Qaşo weke cîhanên pir cûda hate destnîşankirin. Lê îro em dibînin ku adeta gîhiştiye asta ji pergala kapîtalîs – emperyalîst re bejîn were hawar a me an jî ber bi radestbûnê ve diçin. Ya li vir diçe radestiyê rêxistingeriyeke dewleteke seqet a sosyalîzmê ye, her tişt bi dewletê çareserkirin ku ev jî ne demokrasiye, burokrasiye, anîna rewşa bênefhiştinê ye. Di wateyekê de weke amûreke pir xirap qabiliyetê parastinê li ser navê sosyalîzmê binkevtine.

Wê Sovyet çawa ji vê tecrûbê saxlem derkeve? Wusa tê famkirin ku tecrûbeya Sovyetan îroj tar û mar dibe. Li rastiya xwe de di wateyekê de ev erêniye. Li dijî pergala kapîtalîst – emperyalîst e lê di heman demê de jî li ser civakê mijokdar e, weke hêzeke zextperest e, ev sosyalîzm, ya rastir ji bo derbaskirina vê pergala ku sosyalîzmê dixetimîne, derbaskirin an jî ji bo perçekirina wê weke yek ji pêwistiyên sereke xwe ferz dike. Ji lewra ya hilweşiya ye ne sosyalîzm e, berovajî vê di pêşiya xwe pêşxistina, xwe parastin a sosyalîzmê amûr û alava astengiya li pêşiya wê bi xwe ye.

Ger wê sosyalîzm derkeftinê bike, beriya her tiştî ev astengiya dewletê ya lipêşiya wê, an jî li ser navê dewlet û sosyalîzmê girtina dest ya hemû tiştan wê ji xala dibêje ezê çareser bikim wê destpêbike. Qaşo mirovê sosyalîst, tevlêbûna civaka sosyalîst e! Ketiye rewşa tiştekî nikaribe bifikire, her tiştî êdî ji dewletê hêvî dike. Însiyatîfa di şexsekî di civaka kapîtalîst de heye, di şexsekî sosyalîst de nîne. Mahîrbûn, pêşengtî, afirîneriya wî-ê (xuluqkarî) pêşneketiye, an jî pêşî lê hatiye girtin. Di asta netewî de jî ev wusa ye. Netewên sosyalîst hema bêje ketine rewşa netewên utopîk (xeyalperest). Girêdana xwe bi jiyanê qut kirine. Ev ji rê derketinek cidî an jî şahidî ji hebûna astengekê dike. Divê cihê sosyalîzm bigihiştiba ev der bibûya. Carekê ku kapîtalîzm an jî kapîtalîzm, emperyalîzmê ku ew qas rê li derveyî civakîbûyinê vekiriye, li ser civakê bûye bar, xwezayê çawa xiradike dema em vê tînin ber çavan divê çarenûsa sosyalîzmê ne ev bûya. Divê bi vekirinên pêşketî û bi çareseriyê divê teqez xwe bigihindibûya.

Lê wusa tê famkirin ku cardin ji tecrûbeya sosyalîzmê wêdetir, ji sosyalîzmê bandor bûye, herweha di nav wê de gelek sosyalîstên birûmet tekoşîn kirine û di encamê de sosyalîzma millî an jî sosyalîzma li gor dema civakên paşdemayî de hîn tam derfetê kapîtalîzmbûyinê nedîtiye, lê bûye îfadeya bi kapîtalîzmbûyinê pêşketina civakî an jî pêşketina çînî. Wusa bi riyên takekesî kapîtalîstbûyin, di derfetê emperyalîst ji ber zêde ne mumkun e û di hin civakan de ji ber weke ya li Ewrûpaya Rojava an jî weke pergala Rojava nikarin pêkbînin, wan bi navê sosyalîzmê ber bi dewletbûyinê dibe. Ev di roja me de baştir tê famkirin.

Sosyalîzm ne dewletparêze, di destpêkê de jî ev dihat gotin, ev ji aliyê Lenîn bi xwe tê gotin. Kapîtalîzma dewletê ji bo me pêwiste lê ne sosyalîzma hişk e. Ya pêşket kapîtalîzma dewletê bû. Weke kapîtalîzma xwe dispêre ferd mumkun be, kapîtalîzma xwe dispêre dewletê jî mumkun e. Di dema avabûyina dewlet a tirk de bi riyê ferdî nikarîbûn kapîtalîzmê pêşbixin, kapîtalîst dernediket holê. Dewletparêziya tirk jî nîşan dide ku kapîtalîzm bi destê dewletê pêşdikeve. Ev di rastiya xwe de di gelek dewletên di vê demê de rewşa hatiye jiyankirin e. Kapîtalîstê afîrîner nîne, ji lewra pêwistî bi kapîtalîstê kolektif heye ew jî dewletparêzi ye. Sowyetan li herî pêş rêbertiya vê kir. Bi tecrûbeya Sowyetan tê famkirin k udi hundir de çiqas sosyalîzm hebe, demeke giraniya avakirina sosyalîzmê hebû. MÎnak dema Stalîn demeke di asteke girîng de giraniya sosyalîzmê heye. Lê kapîtalîzm jî heye.

Burokrasî kapîtalîzme.

Bûrokrasî bê ku hewce be zêde bibe, kapîtalîzm a zêde bûyi ye.

Ev jî bûrjûwaziya zêde dibe ye. Li vir xwe rêxistinkirina kedê heye. Xwe din ava dewletê de bihêz girtin heye lê burokrasî jî heye. Weke em dizanin vana bi dijwarî li ber hev didin. Îroj di yekê gulanê de serokê Sovyetan Gorbaçov, pêwistî bi vegotina hin tiştan ji bo karkeran bike dîtiye. Ev nûnerên burokrasiyê ne, karker jî bi grêvan îstifaya wî dixwaze. Wê demê tekoşînek heye, di navbera burokrasî û karkeran de

Gereksiz yere artan bürokrasi, artan kapitalizmdir tekoşîneke hûndirin heye. Di derbarê mînaka Sovyetan gelek tiştên bê gotin heye. Vana divê li ser navê sosyalîzma millî, yek jî weke kapîtalîzmê divê bê nîrxandin…

 

Gulan 1991

Ayrıntılar

Yayınlandı: 24 Nisan 2011

Min fikr û ramana Xwedê hin di dema lîseyê de bi qiyameta sor bi gelek caran ketina erdê hilweşand. Min fikr û ramana malbatê jî bi vî rengî hilweşand. Hûn xwe diavêjin malbatê. Hûn malbatê dikin pirsgirêk. Mine ev yek hilweşand. Li paş çî min ma? Li şûn de sosyalîzm û bûyera PKK’ê ma. Em her çûn ser vê yekê. Li dijî faşîzmê bi tu awayê din nayê rawestandin. Hûn nikarin malbata xwe jî rizgar bikin. Ez naxwazim we bixim rewşên xeter, yê di rewşa xeter de hûn in. Bi vê rewşa xwe hûn nikarin tiştekî rizgar bikin. Ez ji we re dibêjim, em bi hev re rizgar bibin. Ez ji malbatê we re rêzdar im; bi mehan-bi salan emê xwedî bikin, lê pirsgirêk bi vî rengî çareser nabe. Divê hîn bêtir mirov berê xwe bide siyasalbûyinê, wezîfeyên rêxistinê. Hûn ê vê bi xwe bidin qebûl kirin. Gelek ji we xwe derdorê xwe yê saziyên civakî nikarin derbas bikin û din ava rewşeke rûhî ya mirov je re nikare bêje fikr jî tê de çikiya ne. Ev rewş di min de jî dihat jiyan kirin, lê bi tekoşînê me xwe tahlîl kir. Me ev çareserî da partiyê jî. Ev me li ser linga dihêle. Wekî din mirov nikare li ser lingan bimîne. Ez wekî herkêsî bikim û bêdisiplîn, li himber qural û qaîdeyan nikaribim bisekinim û jiyan bikim wê encam a wê çibe? Weke yên li Iraqê direvin dikin, ma em biçin xwe bavên hin hêzan? Ma xwe sipartina hêzekê, an serdestiya emperyalîzmê riya rizgariyê ye? Qet! Hin rastiyên tê jiyîn heye. Hêrs û acizbûnê me heye. Di vê de jî hûn mafdar in. Lê em ji nava qiyameta sor hatin. Ev li Kurdistanê meşa azadiyê ye. Rengekî din ê meşê hebûya, ez ê jî wusa bimeşiyama. Lê nabe. Ger xwe ji ser pirsgirêkan bi avêtinê çareserî bibûya min ê çil carî xwe ji ser biavêtiba. Lê nabe. Ger mirov xwe di kurahiya de veşêre, an jî zîvronek û fîtloneka bide xwe û rizgar bibûna, me ye ji we çil carî baştir bikira. Lê nabe. Ya dimîne bê ku mirov ji tu çikandina cîh bihêle, tu berfirehiya ji berçav nerevîne, divê nêzîkatî hebe. Vaye mêrxasî tam jî li vir derdikeve holê. Hûn ê nêzîk bibin, hûn ê bibînin. Ger hêza we hebe, qabîliyet a we hebe hûnê derbas bikin. Ger derdê we yê netewî û civakî hebe bê ku mirov sînga xwe bide ber hûn nikarin bibin zilam. Rev, nêzikatiya bi sedan salan a dijmin li ser me ferz dike. “binuxumîne” yanî “ bi şaşitiyê xwe jiyan bike” vê j ime re dibêje. Li Kurdistanê terîqet hate avakirin. Bi endambûyina terîqeta çi hate rizgar kirin? Tu tişt… Şoreş, derbas kirina van a hemûyan e. Li şûna vana xwe bicîhkirin e. Divê mirov bizanibe kul i şûna ya kevn a nû bicîh bike. Yê karibe vê hêzê nîşan bide, pêş dikeve. Civat a rêhevalên xurt wê derbikeve, yekîneyên pêşeng wê derkeve. Em vê bi hevgirtinê avabikin. Xwe kirêt nekin, erzan nekin, bibin endamekî layikê yekîneyên pêşenga, hûn ê fedakariya bikin. Hûn ji bo emeliyatê razandin e. Hûn di emeliyateke civakî de derbas dibin. Hûn ê hessas û hişyar bin. Ma meşeke çavgirtî dibe? Dema hûn seranser, çavgirtî nêzî wezîfeyan bibin hûn ê bi jiyana însanan bilîzin. Wê demê jî hûn ê ji kujeran xirabtirbin. Riya rizgariyê, avakirina yekîneyên şoreşger ên rast e. Bi her tiştê xwe gihîştî, li ser nefsa xe û pîvana serdes be, teqez ên naxape, naxapîe û heta dawiyê bizanibe bi pîvan tevbigere, karibe objektîf be, li himber rastiyan çav û dilê xwe nagire, pêwîstiya me bi yekîneyên şoreşger ên bi vî rengî heye. Û di vê mijarê de bi vî rengî tevbigerin. Hûn dibînin ku tu çareyê me yê din nîne. Herweha ne çare, tercîh a me ye, li ser me ferze. Ya ferz azadiye, azadî ferz e. Em vê jiyan dikin. Yên derveyî vê çarçoveyê nêz bibe hebe, divê bi awayekî rast nêzî xwe bibin. Ev daxuyanî hemû ne ji bo çend hevalan e, ji bo hemû hevalên kêmasiyê bi vî rengî jiyan dikin e. Divê hûn karibin şoreşgeriyê pêk bînin. Yên dixwazin pirsa bikin heye? Yên nêzîkatiyên şaş ên muhtemel berdewam dikin hene? Ji berê de di nav refê me de mane û hîn jî kêmasiyê xwe berdewam dikin hene? Hûn ê karibin pêk bînin. Xelat: Kêmasiyê di hevalan de heye beşek wê li gel min jî heye. Berê bi rengekî têkiliyê min bi tevgerê re hebû. Lê ez ketim girtîgehê. Piştî ez derketim weke min berê nasdikir nêzî tevgerê bûn. Lê ez di platformeke bi vî rengî cara yekê dibînim. Berê min rexne-rexne li xwe girtin dizanî, ê seranser nêzîkatiya min mijara gotinê bû. Ya ku niha tê pêkanîn bi şeklekî min nizanîbû. Hevalên beriya niha rexne li xwe girtin, rewşa wan bandoreke neyînî li ser min kir. Yanî min tirsand. -hûn rêbazên rehabîlîtasyon ê 12’ê îlonê dizanîbû. Li vir kesekî bêje niyeta we xirab e. Lê hevalên ji girtîgehê derdikeve ne di ferqa vê de ne, an jî nexwendin. Ev pergaleke ji aliyê DYA yê halitye pêşxistin. Ez jî bi hemû ziraviyê wê nizanim. Di vê mijarê de pirtûk hene. Herhal pêwîste mirov hinekî li ser lêkolînê bike. Agahiyê min bi sînor e. Lê ev hatiye armanç kirin; dixwaze hemûyan weke hev bike. Ji bo yekîtiya wan a bi pergalê jî bikin, di aliyê aboriyê de wan tengav dikin. Di aliyê psikolojîk de wan tengav dikin. Û di tunelan de şewqekê vedikin ku însan ronahiyê tenê we bizane. Lê ew ronahî ronahiya wan e. Hucreyeke biçûk vedikin û li wir we digrin. Aliyê heval tên xapandin ev e. Em ji vê re nabêjin, têkiliyêk an jî bûyereke polisiye. Ew ji vê re dibêjin mûayene ya civakî. Qaşo şoreşger nexweş in, şoreşgeran baş dikin. DYA vê yekê gelek caran bikar tîne, welatên sosyalîstan jî vê bikartînin. Bi vê ve bi deh hezaran dij-şoreşvanan baş dikin. Emperyalîzm jî bikartîne. Piraniya hevalan di rastiya xwe de PKK’yî ne, ji vê gûmanê me nîne. Lê PKK’yî bûyineke cûda heye. Pir paş de mayî, PKK’yî bûyineke şer nake mijara gotinê ye. Ji lewra ev rewş li Ewrûpa jî derket holê. Hûn ê bi vê feraseta xwe ya rêxistingeriyê çi rizgar bikin? Ez ji we hemûyan dipirsim we çi rizgar kiriye? Di mejiye hemûyan de jî PKK’yek heye. “ PKK naçar eli me binere, madem we ev rewş li ser navê PKK’ê jiyan kir, PKK jî divê vê rewşê sererast bike, ku sererast nekir hûnê ber bi wê ve biçin, ev mafê we ye, we ew qas zehmetî kişandiye.” Ev PKK’yî bûyina bi vî rengî îfade dike.di rastiya xwe de dema mirov li mantiqê dinere rast xuya dike. Ji xwe li gor mantiqê şeklî temaşe bike raste. “ We li ser navê PKK bi salan jiyan kir, we di bin berpirsyariya PKK’ê bi salan jiyana xwe danî holê. Ji lewra PKK divê her cure derfeta avabike.” di çarçoveya vê mantiqê jî raste. Lê di xalêkê de şaşitî heye. Ew jî dijmin dibêje; “ me kevir li ser kevir nehişt, tişta te gote PKK min bingê hev dû xist.” Lê PKK jî dibêje ya we xistiye bin teserrufa xwe ji bîranîna şoreşgera wêdetir ne tişteke. PKK bîranîna şehîdan e, bi bîranîna şehîdan heye. Hemû hêza min, bîranîna şehîdan veguherandina hêza maddî û PKK ya w eli ser linga bihêle avakirin e. Ez hemû wezîfeyan bidim we, yek ji we sê çar hefteyan kar û xebatên PKK’ê bigrin ser xwe, lê nelîzîn an jî paş de nexînin. Ez hemû raye, derfet, çek hemû tiştî bidim we. Hûn PKK’ê ava bikin. Her weha ez jî bi we bawer bibim û xwe pispêrim we. Ger hûn bi serbixîn inê demê ez her ji yek we re çil rojî xizmetê bikim. Li vir ya ez dixwazim bêjim, ji bo li gor pêwistiyên we avakirina rêxistinê divê mirov tirsnak be. We çar-pênç an jî heşt salan li girtîgeha girtin e, gotine ji mirana mirin hilbijêr. Bi dil û giyanê we re pir xirap lîstine, we mahf kirine. Bi sedan caran mirine û hatine zindî kirin. Dema hûn jiyanê pêşwazî bikin wê hêrs û tolhildanê we hebin, lê dema hûn vana li dijî partiyê bikin em napejirînin. Tevî ku em ew qas bi hişyarî nêz dibin, bi zorê li ser linga dihêlin. Rêxistinên din ên li Tirkiyê, Ma jiyanek a rêxistineke rûmetdar ya li dijî girêdanê xwe bikaribe nîşan bide heye? Em ji TKP’ê bigrin heta Dev-Yol’ê rewşeke wan a çalakiyê an jî rêxistingeriyeke wan nîne. Yê me bi dehhezaran heye, lê cardin bi zorê îdare dikin. Li vir dvê pîvanan fam bikin. Yek ji şaşitiyên herî bingehîn ewe ku hûn nikarin pîvanan bigrin. Rêxistin çiye, çawa li ser piyan tê girtin? Bi kîjan hêzê, bi kîjan berpirsyariyê? Hûn van nizanin. Hûn tên û gelek pîvanan li ser me ferz dikin. Di vê mijarê de hûn dişibin zarokan. Zarok ji dê û bavê xwe bihuştê dixwazin, ku nebe li çep û rastê dide. Ma ev a hûn dikin berxwedan e? Ev zarokatiye… Gelê Kurd bi xwe hatiye zarokkirin. Weke rêhevalekî ez jî ji bo parvekirina hemû tiştî amade me, werin em bi hevre bikin. Em wezîfeyan, rayeyan û derfetan parvebikin. Ger ez ji rê derkevim deh caran li min bidin. Hûn deh caran ji rê derkevin ez carekê li web idim. Vaye merdî, vaye mêrxasî, vaye girtîna pîvana… Hûn çi dikin? Hûn dibêjin; “Em ê çil carî ji rê derkevin, nêzî me nebe” Ger were vê astê, di vê astê de pîvan hatiye derbaskirin, tiştekî bi navê rêhevaltiyênemaye. Li cihekî ev hebin yekîtî jî pêşnakeve. Ji bo PKK’ê gelek xwîn rijiya. Em her roj dixwazin rewşa PKK’ê a berbiçav biparêzin. Nîrx bi vî rengî tê afirandin. Yek nîrxê rêxistinên din jî tune, yek çekê wan jî nîne, nikarin malbatekê jî xwedî bikin. Di bin berpirsyariya min her tişt heye. Hûn nikarin vê jî bibînin. Nebin zarok, li naverastê weke zarokan negerin, û xwe neavêjin erdê. Di nava sînoren mêrxasiyê bimînin. Ma hûn bi qasî nebin mêrxas nexweş in, ma hûn bi qasî nebin mêrxas ketîne? Na! Hûn kulmê xwe bijdînin, hûnê dijmin bizdînin. Dema hûn bi cewherî bin bi propagandayekê jî hûnê rêxistinekê avabikin. Em ji kesî naxwazin bibin fermandarekî li pêş nîşan bidin. Lê belavkirin, xirakirin, zêde axaftin, demogojî û bi lîstina rêxistinê napejirîn in. Ev rastî ne. Xe: Şaşitiyek min a din jî, min wusa bawer dikir ku hemû mirovên tên vir bi westê fermandariyê perwerdekirin û pîvanên partiyê tam bi cîhanîna wan bû. Axaftinên we, rêbertiya pratîk a li welêt, ev û yên wekî vê daxuyaniyên di derbarê tesfiyekaran li ser min bandoreke neyînî avakir. -Bandoreke çawa? Xe: Kes dibe ku niyet de ne dijmin be, lê di pratîkê diştê dike xizmetî wê dike. Ya min ne tirs, zedetirê xwe kêmasiyeke di kesayet de heye. Ger ez bibim namzetê wezîfeyek bi vî rengî, ez wezîfe bigrim, gûmana min a kirinê heye. Bêgûman tekoşîne, kes di şaşitiyan jî dike, wî an jî bi vî rengî dikeve rewşên neyînî. Weke şexs xwe ji bo wê rewşê amade nedîtin mijara gotinê ye. Ger ez jî bikevim rewşa hêmanên (ûnsûr) din, gûmanê ketina kêmasiyeke bi wî rengî di min de peyda bû. Piştî daxuyaniyê w emin hewl da wê derbas bikim. -Weke çi? Hûn behsa kîjan neyîniyan dikin? Divê hûn mînakeke vekirî bidin. Xe: Dema min li daxuyaniyê we yê berê gohdar kir min bi xwe re muhasebe kir. Ez jî tevlî tekoşînê bûm. -Ma tu dibêje ku ez şaşitiyan bikim? Xe: Kêmasiyê min ê bi vî rengî derkeve, ez wusa difikirim ku ez jî bikevim kêmasiyên bi vî rengî. -Çima? Ma ji axaftinên me ev encam derdikeve? Encama ji vê axaftinê derkeve; tekoşîn kirin e, ne di bin kêmasiya de pelçiqandin e. Bi şer bilind bûne. Di jiyana pratîk de me ev nîşanda. Me li dijî TC’ê tevgereke gel a mezin tanzîm kir. Ma lawazî an jî neyînî dibe? Berovajî vê hûnê bêjin” di kesayetiya Rêbertiya Partiyê de tekoşîn û serkeftinên mezin çêdibe, ez jî dikarim bikim” Encama ji hemû dahûrînê (tahlîl) me derkeve ev in. Ez kêmasî û şaşitiyê mezin derdixînim holê, dibe ku ev te ditirsîn e. Xe.: Erê, car caran. -Çima rewşek wusa dibe? Kêmasiya herî mezin be jî em wê digrin diavêjin. Li şûna wê kesayetên xurt derdixîn in. Min ew qas rewş danî holê. Ma PKK lawaz dibe? Hûn dibînin pêşdikeve. Hela yek jî hûn bibin milîtanên bi hêz, li cîhanê kêm tişt wê ji dest we rizgar bibe. Li PKK’ê riya pêşketinê hatiye vekirin. Rexne we hemûyan pêşdixîne. Em gelek birînê elem girtiye digrin û jê dikin. Her çiqas êşê jî bide, laş sax dibe. We bi kesayetên berê çi kir? Tu tişt! Ma we dikarîbû li ser piyan bisekinin? We dikarî bû birêxistin bikin, we dikarî bû çalakî lidarbixista? Piştî hûn ji girtîgehê derketin kabiliyeteke we maye? Hûn di rewşeke dijwar de bûn, herweha hûn bi gûmanên ezê çawabibim, barkirîbûn. Hûnê pêşbikevin, yek du meh rawestin, hûnê bişibin şêrê di qefesa xwe de hilnayê. Hûnê her roj çalakiya lidarbixînin. Xe: Dema ez hestê xwe bin av dikim, armanca min ji wan re çareserî dîtin e. -Di PKK’ê de bi sedan caran ev hatine îspat kirin. Di girtîgehê de jî tê îspat kirin. Yên li berxwedidin, nayên zept kirin, yên li çiyê jî wusa ye. PKK tevgereke çareseriyê ye, pêşdixîne û dide şerkirin; di şer de dikare encamê bigre. Em nabêjin emê hemû tiştî biafirînin, lê di rewşa heyî de ya xuya dike em dikarin van karan peş bixîn in. Hûn ê bawer bikin û bikevin nav. Ma ya esas ne ev e? Tevgera pêşdixe PKK ye, rengê jiyan a wê ye. Yekane tevgera li dijî faşîşmê li berxwedide PKK ye. PKK ev îspat kiriye. Ji ber bîrdoziya wê, siyaset û rêxistingeriya wê raste hate vê astê. Ma daneya xwedê ye. Na! Bi ked, bi xebata rast û bi rêbertiya rast hate vê astê. Dema kuç datîne ser kuç(kevir) hesabek, planek wê heye. Tu tişt ji xwe ber nabe. Belkû di tevgerên girseyan de ji xwe ber bibe, lê di tevgerê pêşeng de nabe. Hayê we ji vê nîne, hûn rebenê xwedê ne. Di PKK’ê de ferbûyina avabûyina hemû tiştan bi çi fikr û kedê, bi ferbûyina dîroka partiyê ye. Hûnê dîroka partiyê rast fêr bibin. Qiymet nedayina kedê çiye? Ked elîfbaya sosyalîzmê ye. Keda şoreşger keda herî bilind e. Hûn keda herî bilind nizanibin, kedê Rêbertiya Partiyê li ber çav negrin, hûnê behsa dikarin behsa kîjan şoreşgeriyê, kîjan kadrotiyê bikin? Hûnê tazî li holê bimîn in. Min hewl da van tişta nîşanî we bidim. Hûn fer nabin û hundirîn nakin. Pişt re jî bi kêmasiyê xwe derdikevin holê. Vana teqez (kesîn) şaş in. Ma we şaşitiyê di vê mijarê de derbas kiriye? Hûn ciwan in, neketine, yek jî zilmê jiyan kiriye. Wê demê divê ji we şoreşgeriyeke weke çiyan derkeve. Ku dernekeve mafê we yê jiyanê nîne. Dijmin ew qas bi ser me de tê, ger hûn li dijî wan nebin hêza rêxistinê, wê kî nîrxê bide we? Kes nade. Wê demê hûnê şimaqê li dijmin bixin. Ma heta hûn derbe li dijmin nexînin em dikarin dest ji we berdin? Ma ez dikarim ji kesê ji dijmin reviyaye derî vekim? Tenê TC wan deriya wê veke, vekiriyi jî. Gelek kes çûn. Ewrupa deriyê xwe vekir. Ji bîr nekin, em tevgera rawestandina van tiştan in. Hemû hewldanê min, ji başûr heta bakur, ji Ewrûpa heta Rojhilata Navîn sînoran heta dawiyê vekirin e. Em tevgera rawestandin a nêzîkatiyên kolekirin û bê Welat hiştina burjuwaziya TC’ê ku mirovên me li çar aliyê cîhanê belav dike. Hûnê vê jî bipejirîn in. Erzan ji Welat rev, li şûna azadiyê koletî bi erzanî pejirandin, bêexlaqî ya herî mezin e, em ê vê bibêjin û bêhempa emê bi ser de biçin û wê ser û binî bikin. Divê hûn ji destpêkê ji vê bawer bikin. Ji xwe pirsgirêka we ne ya baweriyê ye, pirsgirêka we bûyina heval e. Ji bîr nekin, hûn şervanên azadiyê ne. Em nexapin û nexapîn in. Ya zehmet li ser min ferz nekin. Hûn ya zehmet li ser me ferz bikin em ji web i hêztir in. Şaşitiya li ser me ferz nekin, ez dikarim mirovên şaş fam bikim. Em vê ji jiyana civakî dizan in, ji polîtîkayê dizanin. Di vê mijarê de tecrûbeyên me jî henin. Ya dimîme rastkirina we ye. Hûn rexne li xwe digrin, dibêjin;”ez li Welat wusa bûm, wuha bûm” emê hestên burjuwaziyê biçûk ên xeyalperest û şaş ser û binî bikin. Ez ê destpêkê perwerde bikim, pişt re bedrim. Şer bi dawî nebûye, bi gelek ê we re nû destpêdike. Bi milyonan şaşitiyê vî gelî heye, emê bêeman hesap bibînin. Ev bist sale nefes bi nefes ez di çeperan de me. Ez vê ji bo lêdaneke baştir bikim dikim. Hûn nikaribin jiyana xwe bikar bînin ez çi bikim? Hûn ji bo tolhildanê nikarin jiyan a xwe amade bikin, ez çi bikim? Hûn jiyanê qetil dikin, sûcdar hûn in. Yê ji bo mêrxasiyê bang li we dike, yên çekên madî û manewî dide we ma ne em in? Ji we re çekên bi qasî hûn dixwazin bigrin, îdeolojî û siyaset ê jî didin. Lê hûn dibêjin”ez ê cardin ya ez dizanim bikim” Em ê ji kesên weke zarokan bi ya xwe dike çi bikin? Wusa nabe. Li dawiyê weke bijare çi dimîne? Di riya rast de, rast meşandin dimîne. PKK naxapîne. Em li himber helwestên weke zarokan serî natewîn in. Bi hêstrê xwe neyên himberî min. Dilê min bi we naşewite, di vê mijarê de min dilê xwe terbiye kiriye. Em nûneriya bîranînên şoreşgerên mezin dikin. Ew in ku bêyî çavê xwe bigrin ji bo silametiya partiyê jiyana xwe dan. Ez ê bi bîranînê wan girêdayî bimînim. Ezê qiymetê nedim hêstirên hin kesên ketî. Gel vala vala xwe emaneî me nake. Ez nikarim bi qasî xwedî li wan dernekeve bikevim. Ez nikarim îxanetê li wesiyet a wan bikim. Ez nikarim girêdana gel xirap bikar bînim. Hûn ê vê bizanibin. Rêhevaltiya me bi hin nîrxên bingehîn ve girêdayî ye, em şopdarê wan ê bê eman in. Em ji bo vê jiyan bikin. Bi aqil bin û bi qasî hêza xwe tevlê bibin. Wekî din riya rûmetê, riya bilind bûn û mezinbûnê nîne. Wekî din jî hûn nikarin êşa xwe derbas bikin. Hûn nikarin ji cîhana zilmê jî tola xwe hilînin, ji malbata xwe re jî bibin zarokekî bi xêr. Hûn nikarin ji derdên sedsalan ên kombûyî re jî çareseriyê bibînin. Di van mijaran de em nexapin. Tebax – Îlon 88

Ayrıntılar

Yayınlandı: 23 Nisan 2011

Bîranîna hevalê Egîd, anîna tekoşîna wî li ser ziman, tê wateya fêmkirina destaneke qehremantiyê û bibîranîna wê, ku destaneke wisa ye ya herî pêşe di tekoşîna me ya demokrasî û azadiya civakî de. Gelo mirov dikare behsa mirin an jî mayîna kesên wisa bike, ewê ku pêşeroj û paşeroja miletê xwe û çînên wî yên bindest ya esîl  di kesayeta xwe de temsîlkirine?

Belê, bê guman pêwîste mirov wî nasbike û fêmbike. Hevalê Egîd hevalekî şêrîne, hevalekî mêrxase, hevalekî fîdakare! Pêwîste mirov li hevalê weha yê bi can û ruh her gav bigere û nasbike. Ne xasim di roja me de ku ew mîrasê dîrokî yê ku mirov ji ber ve şermdike, hêjî mîna bend û zincîran di gerden û lingên gelê me de ye, gava ku mirov vî dîmenê jiyanê yê ku nayê kişandin, bîne  ber çavan, mirovê bixwaze ku li hevalê mîna Egîd nasbike û di tevgera ku ew tê de ye, cih bigre, her weha mirov wê bixwaze ku pêre hevaltiyê bike û bibe mîna wî û hemî zehmetiyên jiyanê pêre hevparbike. Hevalê Egîd di serî de hiş û ruhê zincîrxeleka şehîdan kariye fêmbike. Her weha mirovekî mezine ji ber ku kariye dil û hişê miletekî di kesayeta xwe de bi cih bike. Kesekî ku bigihêjê pîvanên wî dikare mezinbûnê, qehremantiyê û esîltiyê di kesayeta xwe de pêkbîne. Mirovekî ku vê rastiyê pêkbîne, ma mirov dikare behsa mirina wî bike? Mirovekî ku gihiştî reseniya jiyanê, gelo ma ew mirov dimire?

Heger ku jiyan komkirineke bê hejmar ya çendaniyan (nîcelîk) be di hundirê demeke kurt de, navê wê piştî demeke kurt dibe mirin. Lê belê gava ku jiyan, têgihiştina gerdonê ya bê sînor be, her weha xelekên pêşketina zayenda mirov be, wê demê ew mirovê ku vê têgihiştinê di kesayeta xwe de pêkbîne, mirov nikare behsa mirina wî bike. Gelê me yê ku xwediyê kesayet û rêbertiyekî weha ye, di kesayeta wî de ev rewş bi şanazî gihiştiye vejînê û bêmirinê. Gelê me û PKK ê şanaziya xwe bi vê rewşê didin xuyakirin. Ew wê her gav di berxwedana me ya netewî de mîna sembola qehremanê tekoşîne bê bibîranîn.

Berxwedana Mezlûm ruhê partiyê yê herî mezine.

Em hinekî li ser şehîdên newrozê sekinîn, ewên ku temsîla vejînkirina rojekî nû dikin. Hinek hevalên me yên hêja bi mirineke ku jiyanê bi xwe re dafirîne bersiva vê rojê dane. Kêm zêde me wate daye şehadeta hevalê Mezlûm. Di şehadeta hevalê Mezlûm ya newrozê de, wateya ku derdikeve pêş eve: li dijî radestkirinê (teslîmiyetê) û hovîtiya ku di wê demê de ronahiya hêviyê ya herî biçûk jî di bin vê êrîşa hovane de bû, her weha hemû derfetên jiyanê gihiştibûn asta tunebûnê, li dijî vê mîna pêngavekî ku di kesayeta xwe de biberxwedanê bersiv daye, me wateyeke weha jê derxistiye. Di hundirê tarî û zulûmatê de bi darikekî yê kibrîtê afirandina ronahiyê, çêbûye. Li dijî daxwazên ku armanca wan radestkirina jiyanê ye, xwe fedakirin û ji nûve afirandin, bibiryar  hebûna xwe berdewamkirin, bêguman tiştekî pir girînge ku di kesayeta heval Mezlûm de pêkhatiye. Ji ber ku rewşa ku dihat  jiyankirin, ne gengaz bû ku bi wî awayî derbasbibûna. Êrîşek û hovîtiyeke wisa hebû ku, inceq bi lêvbaziyekî wisa jiyaneke azad, bi namûs û rûmet derketa holê.

Weke min got, şehadeta hevalê Mezlûm vê rastiyê temsîldike. Bê guman ev tişetekî gelekî girînge. Heval Mezlûm hevalekî me yê ku herî zêde bîrdoziya partiyê fêhimkirî û ruhê patiyê temsîlkirî her weha her gav hewl dida ku wisa bimîne, hevalekî weha bû. Ew kesayeteke bêhempa bû. Di vê wateyê de ew yekser dibû PKK e, gotina jiyana PKK e di lotkeya herî jor de temsîlkiriye. Ji ber ku wê demê zextek wisa hebû ku radestkirin serdest bibe. Ev radestkirin bêguman li dijî kesayetek weha nayê pêkanîn. Heta em dikarin bêjin ev radestkirin ne li dijî PKK ê tenê bû. Bêguman me jî li derve liberxwedida. Tiştê ku me ji derve dikirin hebûn, lê belê radestkirin bêhtir derdiket pêş. Her weha pirsgirêk ew bû, ku piştî  vê radeskirina li zîndanê wê çi li pey wê bihata? Belkî ev rastî bêhtir bingeh dihate girtin. Serkeftina radestkirinê li zîndana Amedê, ew xiyaneta Şahîn – Yildirim heger biserketana, bi hezaran radestkirinên dî wê li pey hev mîna ristikekî berdewam bikirana. Ev jî wê bibûna belayekî mezin li serê gel bêguman, bi destê Kemalîzmê, ji xwe vana navê xwe kiribûn “ xortên Kemalîst” û bi vî navî ev xiyanet dikirin. Heger ku evana bi serketibana, ev serkeftin wê mîna ya 1925 an bibandorbûna.

Berxwedaniya hevalê Mezlûm, dema ku rewş giha vê xalê, li dijî vê rewşê di xaleke gelek nazik de derket holê. Ji ber ku wê demê her tişt berovajî bibû. Radestî û xiyanet bi lezgînî pêşdiket. Tiştê ku wê demê bihata kirin, inceq lêvbaziyekî weha bû. Lêvbaziyeke bi vî rengî di rojekî weha watedar de, di rojeke jiyanê de, di rojeke nû de, di rojeke vejînê de hevalê Mezlûm pêkanî. Bi rastî jî evê lêvbaziyê serdema piştî xwe bi xurtayî xiste bin bandora xwe. Tê zanîn ku li dijî radestkirinê berxwedan serdest kiriye. Evê berxwedanê berxwedana me jî xurt kir, tê zanîn ku xwe gihand serê çiyan. Em niha têdigihêjin ku ev berxwedan, berxwedaneke netewî bû.

Ya girîng, em her tiştî li şehîdekî barnakin, an jî em nabêjin di her tiştî de ya rast eve, em ne di hundirê nêzîkatiyekî xapandinê ya weha de ne. Lê belê heger ku feraseteke kûr pêwîste bike, ew ferast jî kêm- zêde bi vî awayî inceq bibandor be, em karin vê rastiyê bi hêsanî bêjin. Ji xwe ew lêvbaziyên li pey hev, piştî vê berxwedanê hatîn kirin, vê rastiyê isbatdike. Bi rastî jî newroz piştî vê dîrokê û şûnde bêhtirîn bi jiyanê ve hate girêdan. Bandora berxwedana hevalê Mezlûm, ku hiştiye rojên newrozê bibin rojên berxwedanê, tu carî kes nikarê çavekî biçûk lê binêre.

Rehşan Demîrel, pireke ji bona ku gelê me yê Metrepolê di ser wê re derbasî welêt bibe.

Berxwedanek, li kela Izmîrê buyerek xwe şewtandinê heye. Berxwedana keçeke Kurd ya gelek ciwan bi navê Rehşan Demîrel  heye. Rastiyeke Kurdistanê û Mêrdînê ku hatiye koçberkirin, li wê derê heye. Welatparêzî li wê derê ji xwe bibandore. Ev keça ciwan di nava şer û bengiyeke azadiyê de ye. Li aliyekî dîtir jî rastiyeke lawaz jiyandike. Rastiya şerê rêxistinî bandora xwe dike! Di rojên newrozê de ev rastî bi lezgînî û tundî tê  jiyankirin. Diyare ku vê keça ciwan xwestiye ku bi awayekî mendehoş hebûna xwe ji bona şerê azadiyê pêşkêş bike. Her weha dixwaze ji bona vê rastiyê tiştekî bike. Lê belê hêza wê ya ramanî û derfetên wê yên bikaranînê têra vê tiştê nakin, lewre ew hê negihaye vê derfetê. Ango asta bengiya wê ya azadiyê hêza wê ya ramanî û asta wê ya rêxistinî derbas dike. Li hemberî vê jî soz û peymana wê heye ku tiştekî bike, ji ber vê yekê radibe lêvbaziyekî weha pêktîne. Şert û mercên ku mirov ji ber ve şermdike, yên ku miletê me li Metrepolê tê de jiyandike, her weha rewşa malbata wê ya zor û zehmet, şertên jiyanê yên biçûkxistinê ku bi feraseta wê ya azadiyê re dikeve dijîtiyê, ev tiştana hemî dema ku bi zindîtiya newrozê û hêza wê ya kişandinê re dibe yek, dihêle ku ev keça Kurd lêvbaziyekî weha pêkbîne û bibe pêtgehek(meşale).

Gengaze, di ruhekî weha de wêrekî û piştî wê jî lêvbaziyekî weha derkeve û dertê jî. Me got em vê lêvbaziyê watedar dibînin. Evê şehadetê cemawerê me yê Metrepolê gihand ronahiyê. Her weha bi awayekî gelekî berûçav ji bona gelê meyê Metrepolê ev lêvbazî roleke wê ya mîna pirekî û amorekî rakirinê leyîstiye. Gelê me yê wêderê bi vî awayî hinekî biser xwe ve hat û berê xwe da welêt. Peyama lêvbaziyê biqasî pêtgehekê rola xwe bi vî awayî isbatkir. Ez dibêjim mîna hêzekî pêşeng xwe isbatkiriye. Ji ber ku bi sedan kes birêxistiye, ev jî tê wateye ku rola fermandariyê leyîstiye. Bi taybetî bi jin ve girêdayî, rê li pêşiya tevlîbûneke mezin vekiriye. Mirov dikare bêje ku ji tevlîbûna mêran zêdetir bandora xwe li tevlîbûna jinan kir. Di vê wateyê de ji bona azadiya jinan karekî mezin û alîkariyeke mezin kir. Ev jî dide xuyakirin ku ji bona wan bûye hêzekî pêşeng û artêşê.

Hevala Sema Yûce û hevalê Fikrî Baygeldî

Heger ku ez li derve bim ezê milîtaniya şerê demdirêj bipejirînim, wisa dibêje hevala Sema, lê belê li wê derê jî dixwaze teqez mezinbûnekê bide xuyakirin. Li pêşiya wê du pejirandinên (seçenek) mezin hene. Lê belê ew xwe bi van her du pejirandinan ve mehkûm nake. Mezinbûnek  jî di vir de derdikeve holê. Pejirandina xwe li milê ya herî zor û zehmet datîne, her weha ev mezinbûna wê bêhtir dibe. Em dikarin bêjin ku ew kesayetek wisa ye, ya ku herî zêde bersiva vê rastiyê dide. Gotinên wê yên wisa balkêş hene, ku isbatdike ew xwediyê ramaneke kûre û milîtaneke partiyê ya duriste. Gelekî bi xwe re şerkiriye, di encamê de gihiştiye hêzeke biryarbûn û xwe terbiyekirinê.

Axaftina wê ya 8 ê Adarê girîng bû. Binêrin ew encamên ku we ji vê rojê dernexistîn, ewê di wan şert û mercên zor û zehmet de derxistine. Li wê derê min gelek nirxandinên balkêş û nû kirin. Ewê ew nirxandin hemî jî pejirandine û ji xwe re esas girtine. Vegotina navenda bîrdozî – siyasî û temsîla wê ku di rêbertiyê de ye, ev nêrîna wê bi serê xwe hêzekî dahorînê û biryarek xurte. Di rêbertiyê de dîdera azadiyê, bi hemî rêgeza xwe ve û pêkanîna xwe ve mîna rojê ye. Pêwîste em tevlî bibin û tevlîbûna me jî bê guman wê bi xwe re encamê bîne. Hevala Zîlan bêhtir ji aliyê bîrdoziyê dagirtî bû û bêhtir xwedî rêgez bû, lê belê hevala Sema ev rastiya hevala Zîlan, bi piratîkê û tekoşîna li dijî pirsgirêkan sergihayî kir (temamkir).

Nêzîkatiya ku di Fikrî Baygeldî heger ku em lê binêrin, gotinên “ evîn, bengî” di wateyeke gelekî binirx de daye xebitandin. Ewî hevalên jin baş lêkolîn kiriye û rastiya wan pejirandiye. Ew ne mirovekî nezane. Di asta netewbûnê de vê meselê dibîne û pêve tê girêdan. Binêrin girêdana ku em dixwazin pêkbînin li ser vî bingehî ye. Gelo di nava refên me de ev rastî çiqas tê pêkanîn? Kesayetên mêr peywerek wan ya bi vî awayî heye. Di hevalê Fikrî de bersivên kesayeta mêrê ku wê çawa xwedî rêgez be, ji nûve gereke çawa şêwe bide xwe û kesayetek pêjindar (duyarlî) be, hene. Ji xwe ew bi xwe jî dibêje. Evane pêkanînên mezinin, ne tenê gotinên mezinin, di heman demê de lêvbaziyên mezinin.

Ayrıntılar

Yayınlandı: 16 Mart 2011

Roja 15’ê Sibatê ne roja şînê ye; roja aqilgirtin û erkên xwe derxistina zanebûne ye, roja eşkerekirina komployê ye. Komploya ku dixwazin di şexsê min de pêş bixînin, gelek kûr e. Pêvajo hin jî zelal nîne. Lê belê, em aqlê selim nêzikbûn û bi zanistî tevgeriyan. Ez li vê derê, her roj di nav berxwedanekê de me. Bi sebir, dirayet û têgihiştibûneke bilind berxwedaneke mezin didim. Dirayet serkeftinê jî pêk tîne.

Komplo hîn neqediyaye û wê berdewam bike!

Li ser vê bingehê ez komployê hinek vebikim; ev komplo bi durûtiya Ewrupayê ve dest pê kir. Di vê komployê de, jixwe hûn rola Yunanîstanê dizanin. Yunanî ji bo ku me û Tirkan berdin hev, di nav komployê de cih girtin. Rola Yunaniyan, bi zanebûn e. Yunanistan bi Elmanan re, di pêvajoya komployê de li ser bingeha tasfiyeya min hemle pêş xist. Yunanistan, di dema pêvajoya aştiyê ya bi Özal re, bi Îngiltere û Elmanyayê re, xwest ji kadroyên xwe, PKK’yek alternatif biafirîne. Hewl dan ku, ji xwe re zilamekî çêbikin, da ku bikaribin ji bo xwe bidin şixulandin.

Elmanya, li dijî me hîn jî hewl dide ku provakasyonan li dar bixe. Pêwist e, mirov vê yekê wiha binirxîne û bi wî rengî tev bigere. Armanca wan ew bû ku; bi kompoloya 9’ê Cotmehê re, me bi gelê Tirk bidin şerkirin. Ev lîstik, versiyona listika sala 1920’an bû. Elmanya di sala 1882’yan de, Îttihat Terakkiyê da ava kir û neteweperestiya Tirkan pêş xist. Mustafa Kemal li derveyî vê xetê bû. Lîstikên Elmanya yên li ser Mezopotamyayê, ji mêj ve hene. Di van 20 û 30 salên dawî de jî, dixwaze li ser van listikan bide meşandin. Armanca wan ew bû, ez bême tasfiyekirin an jî min bixin bin kontrola xwe.

Ewrûpa, bi taybetî jî Elman û Îngiliz, tevgereke pak a azadiyê naxwazin. Yunanistan jî bi wî rengî ye. Rusya, di ser min re Projeya Herka Şîn (Mavi Akım) derbas kir û ji IMF’ê kredî standin. Her wiha Îsraîl û Mossad pêvajoya komployê bi rê ve birin û hîn bi leztir kirin. Bi vî rengî hewl da ku Tikiyeyê bixe bin destê xwe. Tiştî ku Ewrûpa anî serê me, ez, wekî ji nû ve çarmîxkirina Îsa dinirxînim. Ewrûpa, li ser bingeha înkarkirina çanda xwe, di şexsê PKK’ê de polîtikaya Kurd dide meşandin. Di vî warî de çi ji destê wê hat kir.

Emerîka jî, min diyarî Tirkiyeyê kir ku, da Tirkiyeyê qezenç bike û her wiha Rojhilata Navîn, Asya Navîn û Balkanan bi xwe ve girê bide.

Di komployê de Tirkiye bi tenê nine; zêdegaviyên hiqûqê yên navnetewî hene. Yunanistan ji derveyê hiqûqê tevgeriya. Li Rusyayê jî, heman tişt pêk hatin. Her wiha Elmanya jî bi wî rengî ye. Ev hemû jî, bi dozê ve têkildar in, ne tenê Tirkiye bi Ewrûpayê ve jî têkildar pêvajoyeke hate jiyankirin.

Di dewleta Tirkiyeyê de çetebûn pêk hatiye. Eger ez bême îmhakirin wê çêbibe? Wê Tirkiye bikeve nav tengaviyeke mezin û pêncî sal girêdayî derve jiyan bike. Li gorî hesabê li ser min; Yuna-nîstan hin mezin leyist. Encam; wê Tirkiye heta dawî û bi hemû rengan bihata girêdan. Tirkiye naxwaze rastiyan bibîne û fêm bike. Wê şîddet û zorê bisepînin. Ji bo vê, divê mirov berxwedaniyê bi aqilane bimeşîne. Bêguman emê di xeta parastina rewa de bin. Lê, ez dibêjim divê bi zanebûn mirin û kuştin çênebe. Pêwist e, li ser bingeha xeta parastina rewa berxwedan pêk were. Me heta dawî got; aştî û biratî, lê naxwazin fêm bikin. Ev yek jî tê vê wateyê; diyar e ku, li Tirkiyeyê hin kes hene xeterên mezin hildane berçav, ji ber vê yekê jî, wiha tev digerin.

Em dixwazin li Tirkiyeyê, xwedî li gelê xwe der bikevin. Pêwist e, em karê rêxistiniyê hîn bi lez û beztir bikin. Ji ber ku lîstika ku tê meşandin mezin e. Bila gelê me şaş nefikre, wê Tirkiye teqez (ke-sin) biguhere. Tirkiyeyeke demokratîk, tê wateya azadiya gelê me jî. Em azadî û çareseriyê, li deriyê Yekîtiya Ewrûpa û Emerikayê nagerin. Rizgariyê, di demokrasiyê de dibînin. Me du gav avêtin, du agirbest ragihandin û niha jî di xeta parastina rewa de ne.

Em niha dikevin pêvajoyeke awarte. Li gorî min, min Tevgera Kurd xiste riyeke aqilane. Divêyabû vê, coşeke mezin derxista holê. Afrînerî pêwist e. Heyama ku em tê de ne, kordînasyoneke awarte disepîne. Pêwist e, em demê pir baş bi kar bînin. Ji bo ku mirov têk neçe, divê mirov xwedî hêz be. Mirin her dem heye. Mirin ji ku derê tê bila were, ji bo min hîç ne xem e. Dema ku mirov karekî rast kir, wê demê mirin were jî watedar e. Herkes ji bo ku karekî şaş neke, mecbûr e bitirse. Ez bawer im ku hûnê min fêm bikin.

Dibe ku aştî hin baştir jî pêş bikeve. Lê dibe ku mirin jî pêş bikeve. Pêwist e, hûn ji herduyan re jî amade bin. Ez di derbarê nêrînên xwe yên aştiyê de samîmî me. Vê yekê fêm bikin. Eger tiştekî bi min were, wê lêkdan, mirin û kuştin pêş bikeve. Ev jî tê wateya ku, hûnê hemû ji holê bên rakirin. Ev yek eşkere ye. Eger şexsî bûya ezê bimrama. Ku ez bimrim we 50 hezar kes jî bimre. Ji bo ku ez, 50 hezar kes bidim jiyankirin, hewl didim ku xwe rojekê zêdetir bidim jiyankirin. Eger ku mirin hebe jî, ezê bi şiklekî rûmetdar bimrim. Ez di encama komployeyek cihanî de hatim qurban kirin. Ê min bi xwe, tu fikareke min î şexsî nîne. Pêwist e, em li hemberî komplogeran çemka biratiyê pêş bixin.

Ezê heta dawiya nefesa xwe, ji bo xatirê rastiyan jiyan bikim. Eger ez jiyan nekim jî, divê hûn bizanibin ku, ev mirin; çalakiya herî binirx e. Wê demê mirin, a herî binirx û pêwist e. Wê mirin ji bo min ne tenê bibe dema êşê, her wiha bibe dema êş û hezkirinê jî. Ez ji bilî vê, destûra jiyan û mirinê nadim. Azadiya min bi azadiya gelê Kurd ve girêdayî ye. Ji wan re bibêjin; ku em azad bibin emê bi hev re azad bibin, emê bi hev re yekitiya azad bi dest bixin.

Bi ronîkirina vê komployê ve, ez meşa we ya demokratîk ya bêhempa silav dikim. Banga min ji dostan re jî, ew e ku; wekî pêwistiyên dostaniyê, erkên xwe li ser vê bingehê pêk bînin. Ji gelên Tirkiyeyê jî dixwazim ku, xwedî li biratî û demokrasiyê der bikevin. Her wiha ji bo dostên Ewrûpa jî heman tiştan didim diyarkirin.

Ayrıntılar

Yayınlandı: 08 Şubat 2011

Tê diyarkirin ku desthilatî û dewlet ji çavkaniya xweda ne; lewre êdî rê vedibin ku, weke desthilatdar û xwedî dewlet, îdea bikin ku ew bi xwe jî pîroz in û xwedayî ne. Êdî ne zor e ku xwe bigihînin têgînên ‘qralê xweda’ û ‘siya xweda’.

Dewlet-netew, weke bêberdewamiya sêyemîn û herî girîng a modernîteyê, şêwê (form) ya herî bingehîn a navgînî ya çalakî ya kapîtalîzm a fethkirin û mêtingehkirina civakê ye. Dema lîberalîzm xwe weke yekpareyıya armancan (civaka îdeayan) pêşkêş dike, dewlet-netew jî weke şêwe (form)ya bingehîn a desthilatî wateya xwe dibîne. Feth û mêtingekirina herî berfireh a civakê li hundir û derve, ku di dîrokê de rûbirû maye, eger forma dewlet-netew nebe, nikarin bêne pêkanîn. Dîsa, mijara ku zanistên civakî li ser wê herî zêde korkirin, ji rêderxistin û loda dogmayan pêş dixe, dewlet-netew e. Hîn jî zor e ku mirov bêje ku tehlîla berfireh a dewletê hatiye kirin. Marksîstekî tew mîna Lenîn jî; dema berê xwe da avakirina yek ji şoreşên herî mezin ên civakî yên dîrokê, nekarî biserketa ku tehlîlkirina ‘pirsgirêka desthilatî û dewletê’, ji linga dewlet-netewê rizgar bikira. Serketinê li milekî bihêlin, tevî hemû rexneyan, nikare xwe jê bide alî ku tew veguherandina Sovyetan, ku rêxistingeriya civaka demokratîk e, bo dewlet-netewê, weke saxlemkirina şoreşa nenirxîne. Dewlet-netewa Çînê, ku di roja îro de xizmeta herî mezin pêşkêşî kapîtalîzma cîhanê dike, nimûneya dêwane ya heman nêzîkatiyê ye.

Nêzîkatiya Anthony Gîddens a di derbarê tekanetiya dewlet-netew de, tevî ku para rastiyê di xwe de werdigire, di hêla girêdana wê ya zincîrane bi yekdestiyên desthilatî re yên lodane (kumulatîv) yên dîrokî de, vegotineke pirr nebes e. Ez ê li vir dubare nekim, ji ber min hewl dabû ku dewlet-netewê di bergên berî vê de bi berfirehî pênase bikim. Lê,bi rêya ronîkirina vê mijarê di hêlên cewaz de û bi diyarkirina encamên ku pêwîst e jê bêne derxistin, ez ê vegotinê bihez bikim.

Berî her tiştî divê netew-dewlet weke mezintirîn şêweya (forma azamî) desthilatiyê were hizirîn. Ti şêweya dewletê, bi qasî dewlet-netew (wê rasttir be ku jê re bê gotin ‘netew-dewlet’), ne di kapasîteya desthilatî de ye. Sedema herî bingehîn a vê yekê ew e ku beşa jorîn a çîna navîn, di rêjeya zêdebûyî de, bi pêvajoya yekdestîbûnê ve tê girêdan. Pêwîst e mirov qet ji heşê xwe dernexe ku dewlet-netew bi xwe yekdestiyek tevdeyî (komple) ya herî pêşketî ye. Yekdestîperestiyên bazirganî, sanayî û malî (fînansî), di qonaxa dewlet-netewe de, bi yekdestîperestiya desthilatî re mezintirîn peymanê saz dikin. Yekîtiya herî pêşketî ya tevahiya yekdestiyan e. Pêwîst e mirov yekdestiya bîrdozî jî, weke perçeyekê jeveneqetî ya yekdestiya desthilatî, di vê wergiriyê de bihizire.

Yek ji qadên ku zanistên civakî têde herî zêde şaşwazî dikin, ewa di derbarê yekdestiyan de ye. Bayêxa mezin nîşan didin da ku emrazên desthilatiyê, weke ser-aborî, ji yekdestiyên bazirganî, sanayî û malî cûda bi cî bikin. Bi vî rengî, dixwazin ku desthilatiyê bi giştî û dewletê jî bi taybetî, mîna ku diyardeyên cewaz bin, pêşkêş bikin [nîşan bidin]. Yek ji xalên bingehîn ku zanistên civakî seqet dihêlin, ev e. Cewaziya di navbera yekdestiyên ser-aborî û yekdestiyên desthilatî de, dikare ancex di wateya karbeşî de were ravekirin. Ji bilî vê, yekparetiya di navbera wan de dîrokî ye û misoger e. Divê ez hevokekê Fernand Braudel bigirim vê derê, ku ez wê pirr bandorker dibînim. Braudel dibêje: “Desthilatî jî, weke sermaye, tê berhev kirin.” Wisa ye weke ku yekparetiya di navbera wan de qefaltibe. Bi ser de, kesekî pirzan e ku vê mijarê ji gelek hêlan ve zelal dike.

Desthilatî ne tenê weke sermaye tê berhevkirin, lê, awayê sermaye yê herî homojen, parzinandî û weke dîrokî berhevkirî ye. Eger ez bi tîpên mezin binivîsînim; DESTHILATÎ, AWAYÊ SERMAYE YÊ HERÎ HOMOJEN, PALANDÎ Û WEKE DÎROKÎ BERHEVKIRÎ YE.

Sermayeyên din ên ser-aborî, di şûngeheke wisa de ne ku, bi rêya berhevkirina cewaz, dest diguherînin û xwe birêxistin dikin. Sedema ku li hemûyên wan weke yekdestî tê nêrîn û wate tê dayîn, ew e ku ser-aborî ne û di wê karakterê de ne ku dest datînin (desteserkirin=yekdestî) ser nirxên civakî bi giştî û nirxên-zêdemayî yên civakî bi taybetî. Hemû çirpandinên ji civakê, dixwazî bi awayê bacê bin, dixwazî bi rengê kara dam û dezgeh bin û dixwazî bi şêweya talana dipdiyar bin, di karaktera yekdestî de ne. Ji ber vê, divê têgîna ‘yekdestî’ di cî de û baş were têgihîştin.

Ciyê dewlet- netewê di nava dîrokê de ew e ku tevahiya van yekdestiyan bi şêweyeke baş di wergiriya xwe de kiriye yek. Ew bi xwe dibe mezintirîn yekparetiya sermaye û hêza xwe jî ji vê şûngeha xwe digire. Her wisa, ji ber vê şûngeha wê ye ku navgîna herî bandorker a daneheva sermaye ye. Ji bo me hemûyan pirr şaşwazker bû ku dewlet-netewa Partiya Bolşevîk ew ava kir, piştî heftê salan weke yekparetiyeke sermaye ya biqelafeta dêwekî qelantor- derket pêşiya me. Lê di rastî de, dema em di hêla tehlîla dewlet-netew de li mijarê binêrin, ev rewş ta radeya dawî têgihîner e. Ji ber ku rêxistingeriya dewlet-netew, awayê herî kevneşop (tîpîk) û kurtebir ê xwe rêxistinkirina sermaye weke dewlet e. Bi dewlet-netewê, mirov dikare, ne sosyalîzmê, lê, kapîtalîzma herî xas birêxistin bike. Çiqas gengaz be ku hêstir /qantir were kirin hesp, ew qas jî gengaz e ku dewlet-netew were kirin, yan jî hesibandin, sosyalîst!

Tevî vê yekê, gengaz nîne ku tekanetiya dewlet-netew, bi rêya qutkirina wê ji şêweyên dîrokî, yên berê were ravekirin. Cewazîbûna wê ji çiqas pêşketibe bila bibe, ya destnîşankar daneheva dîrokî ya desthilatî ye. Em li Îngilistanê binêrin, ku yekemîn welat e ku dewlet-netewê birêxistin kiriye. Îngilistan di destpêkên sedsala 16. de di pencika desthilatî ya Îspanya, Frensa û Normanan de ye. Eşkere ye xeteriya ku tesfiye bibe, eger nikaribe xwe weke dewlet-netew birêxistin bike. Ew bi xwe qraltî ye. Xanedanî li pey hev tên û diçin. Aboriya wê, bi koçberiyên ku ji dema neolîtîkê û vir ve di rêya Ewrûpa re diçin, tê avakirin. Cewaziya wê ji welatên din ên Ewrûpî, di bingeh de şûngeha wê ya giravî e. Dewlet-netewa xwe, bi rêya xwespartina van mercên dîrokî û şênber, ava kir. Dîrok vê pêvajoyê di nava temamiya şênberiya wê de vedibêje ka zêdebûna hêza Sterlîn (yekeya pere ya Îngilîs) çawa meşiyaye dest bi dest (mil bi mil) li gel deyndarbûn û yekdestîbûna mezintirîn a li ser aboriyê. Her wisa, tê zanîn ku, ji bo pêngaveke serwerî, berê xwe da şoreşa sanayî jî. Wate, eşkere ye ku, bêyî hebûna dîroka Îngilîs, dîroka wê ya xanedanî bi taybetî û xanedanî ya wê bi xwe, em gengazbûna dewleta netew a Îngilîs li milekî bihêlin, tew qet nikare were hizirîn. Xanedanî şêweya dewletê ya herî berfireh û demdirêj a bi dirêjiya dîrokê ye. Sedema ku Îngilîstan hîn jî dev ji forsa xanedaniyê bernade, bi vî aliyê dîrokê re pêwendîdar e. Demokrasî û komar pirr sînordar in. Împaratorî formeke hîn guherdetir e. Eger danehevên desthilatî nebin, ku bi hezaran salan in weke yekdestiyên herî palandî (refînekirî) herikîne û hatine, nikarin çêbibin devlet bi giştî û dewletên netewî bi taybetî.

Pirr hindik qala pêwendiya dewlet-netewê bi çavkaniyên teolojîk re hatiye kirin; lê vê mijarê ta radeya dawî girîng e. Karl Schmîtt, dema diyar kiriye ku çavkaniya tevahiya têgînên hemdem ên siyasî, teolojîk (zanista li ser xweda) e; rastiyê bi aliyekî wê ronî kiriye. Eger kesek bi baldarî lêhûrbûneke sosyolojîk bike, wê zoriyê nekşîne tespît bike ku ol û hêmaya xweda, ku pê re pêwendîdar e, şêweyên herî kevn ên nasnameya civakî ne. Ol û xweda, divê bêne têgihîştîn weke pêdiviyeke serdemên heşmendiyê, bêhtir ji bûyîna her yek ji wan bizanebûn nasnameyeke hêmayî. Sêwiran (tesawir)a kolektîv a civakî, dihizire weke yek ji rêyên mayîna li ser piyan, ku xwe bi têgînên herî pîroz bike nasname. Di jêderka xwedatiyê de homîn/pîrozbûyîna heyîna civakî heye. Bi pêvajoyê re, herku veqetîna dewlet û civakê bilez dibe, payeyên pîrozî û xwedatî têne derxistin ji bûyîna nasnameya kolektîv a civakê û têne kirin malên desthilatdaran û yên xwedî dewlet. Serweriya bîrdozî li vê derê rola girîng dilîze. Tê diyarkirin ku desthilatî û dewlet ji çavkaniya xweda ne; lewre êdî rê vedibin ku, weke desthilatdar û xwedî dewlet, îdea bikin ku ew bi xwe jî pîroz in û xwedayî ne. Êdî ne zor e ku xwe bigihînin têgînên ‘qralê xweda’ û ‘siya xweda’. Her wisa wê dereng nemîne ku têgînên ‘qasidê xweda û siya xweda’ jî, li pey hev pêş bikevin.

Her çend dewleta laîk dixwaze xwe li derveyî vê pêvajoyê bihêle, li ev ne rast e. Laîktî, ku rêgeza bingehîn a civata Mason e, ku ji bandora dêrê nerehet e û koka wê bigiranî Cihû ye, weke pêdiviya xwezaya wê ye ku, ji xwe weke cemsera dijber a rêgeza rûhanî, heyîna xwe di pîvana mezin de ji van têgînan bigire. Pêwîst e bi rengekî eşkere bê diyarkirin ku ne laîktî bi qasî ku tê rawêjkirin cîhanî û sekular e û ne jî rûhanîtî bi qasî ku tê têxmîn/rawêjkirin axretî û ûxrewî ye. Herdu têgîn jî cîhanî ne û civakî ne. Dogmayên bîrdozî cewaziya di navbera herduyan de vekirine.

Lewre, dikare bê payîn ku hêmaya ji çavkaniya xwedayî ya desthilatî û dewletê, ku bi dirêjiya tevahiya çaxan hatiye dîtin, heman weke xwe, li çaxa me biteyîse. Nikare were hizirîn ku dewleta hemdem jî ji vê teyisanê bibandor nebe. Ev têgîn bi dirêjiya dîrokê wisa hatiye strandin. Têgînên dewleta laîk û desthilatî binakok in û nediyar in.

Dewlet-netew barkirî ye bi têgînên xwedayî, zêdetir ji ya tê rawêj/texmînkirin. Rajêrî merasîmên homîn/pîrozbûyînê ye, bi qasî ku di ti serdema dîrokê de nehatibe dîtin. Têgînên mîna ‘welat’, ‘al’, ‘unîter’, ‘serxwebûn’, ‘pîrozî’, sirûd/marş-muzîk’, ‘vegotina bi awayê çîrokkirinê’, û wekî vana, ku xwe dispêre wan û wana weke hêma ji xwe re bijartiye, ji qraltiyên-xweda zêdetir xwedî payeyên xwedayî ne. Ti şêweya dewletê, bi qasî dewlet-netewê, zirxên bîrdozî, huqûqî, siyasî, aborî û olî li xwe nekiriye. Sedema bingehîn a vê yekê dîsa ew e ku deriyê bingehîn ê debarê ye ji bo burokrasiyeke sivil-leşkerî, ku pirr qelebalix bûye. Eger ji bin burokrasiyê qoltixên dewletê bêne kişandin, wê mîna masiya derketî ji avê lê were. Dewlet ji bo wan pirsgirêka mirin û mayîne ye. Kirmişandina dewletê bo payeya herî pirole ya xwedatî, têkîldar e ji nêz ve bi vê taybetmendiya burokrasiyê re. Sedema ku di modernîteya kapîtalîst de, bi qasî ku di ti modernîteyan de nebûye, ewqas li ser dewletê tê rawestîn û tofan tê rakirin, dîsa guherana di pêkhateya wê ya çînî de ye. Her wisa, di navbera kirpana modernîte, dewlet-netew û bi taybetî “yekîtîgirî-unîterî” û têgîna ‘yekîtiya xweda’ de têkiliyeke nêzîk heye. Çawa ku di dîrokê de xwedayên qewm û qebîleyên din tevli qebîle û qewmên xwe ve hatine tesfiyekirin û di nava xwedayê zal/hakîm de hatine helandin, xwedayên wan jî di nava xwedayê qebîle û qewma zal de têne helandin û tekkirin. Dema em di nava vê rastiya sosyolojîk de li têgîna ‘yekîtiya xweda’ binêrin, em ê bi rengekî hîn hêsantir xwe bigihînin wateya wê.

Ayrıntılar

Yayınlandı: 22 Ocak 2011

“Rûmeta Azadiya Bêrîtan Parastin, Deynê sitûyê me ye, ev rêgezê min e.”

Gelekî ku xwe rêxistin neke, gelekî koleye. Zayendekî ku xwe rêxistin neke û birêve nebe jî kole ye. Bihizirin ku mekanîzmeya we ya parastinê heye. Zilamekî dixaze ji jinekî re bê mafiyê bike. Ew dem ev rêxistin bi giştî li dijî vê yekê sekinî. Ew zilam wê çi bike? Çimkî her roj bi hezaran bêmafî heye. Yek bi yek xwe sipandina zîhniyeta zilam ve çareserî naye dîtin. Helwesta herî rast bi sipandina artêş û rêxistan xwe ve çareserî dîtine.

Gülnaz Karataş (Bêrîtan) ku di şerê başûr de şehîd ket. Di gîhandina azadiyê de xwedî hewlekî pir mezin e. Rapora ku heval ji min re şand heye. Hê min nizanî ku şehîd ketiye û ev heval her dem di hizrandinê min de bû. Digot “Bi dehuriînê Serokatî ve ez dixwazim romana binivisînim. Di me de tu kes heta naih gotinekî wisa negoti bû. Hevalekî pir bi hişyar bû. Min digot vê hevalê bibînim û pê re niqaş bikim wê baş bibe. Piştre agahiya şahadeta wê hate. Keçikekî pir leheng e! Çalekiya karekola Rûbarok re di asta fermandarê taximê beşdar dibe û di vê çalekiyê de birîndar dibe. Her çiqas birîndare jî di eniya herî pêş a şerê başûr de cî digire. Di wir de heta gula xwe ya dawî di mewziyê de ma ye. Piştre hêzên noker û hêzên xayîn derdorê wê dorpêç dikin û dibêjin “Radest bibe, em ji te re tiştekî nakin” lê helwesta heval “We bi dijmin re nûkertî kir, win ji başûr êrîşê şoreşa başûr dikin, win xayîn in, ez radestî we nabim” bûye. Serokatiya partiyê di asta dirûşmeyan de qîr dike û xwe ji zinaran diavêje. Çalekiyekî bi wate û wêrekî ye! Ji xwe di asta teorîk de pir xurt e, tenê ne di asta berxwedan û welatparêzîyê, di heman demê de keçikekî dixwaze dehurînan bi kuranî fêm bike, çimkî dixwaze vê hê berfirehtir bike. Ev tê vê wateyê, dehûrînekî baş wê ji vê hevalê derbiketa. Pir kesayetên ku di fêmkirinê de bibiryarin û ji bo vê her cûran lehengiyê dikarin bikin, pêwîst e em nirxekî mezin bidin. Pêwîst e bîranîna vê hevalê re bersivekê baş bê dayîn. Ev ne kesayetên ku erzan bên destgirtin in. Li ser vê şahadetê heval dibêjin “Em bîranîna wê re girêdayîne, emê navê wê bidin tabûrê” Tenê nav dayîna tabûrê ve û çawa berxwedanî kir gotin ve têr nake. Pirsgirik helwesta ku şopandiye jiyanî kirine. Ji xwe yê ku vê encamê derxist holê, ev helwest bi xwe ye. Em vê hîm digirin. Hindek jî dibe mînaka hevalên ku em dixwazin pêşbikevin, dibe model.

Keçikekî hebû, navê wê Bêrîtan. Ji bo radestî paşverûtiya kurd nebe, xwe ji zinaran diavêje. Ji gundekî girêdayî Karakoçanê bû. Pêşmerge dibêjin “Radest bibe, em ji te re tiştekî nakin” lavayî dikin. Xeta ku ez hîm digirim ev e. Ew dibêje “Ez ji paşverutiya kurd re radest nabim” û azadiyê hîm digire. Ger KDP û YNK êrîş bikin, emê xeta Bêrîtan hîm bigirin, heta dawî li ber xwe bidin. Ger çeka me xilas bibe, emê xwe ji lat û zinaran biavêjin. Rûmeta azadiya vê keçikê parastin, deynê situyê me ye. Ev rêgeza min e. Ez Bêrîtan wisa dinirxîn im. Ez bawerim bastura jinê hêz dibe, ji carekî da destur nabe. Dînazorên pênçhezar sal ji qêliyekî ve naye gûhartin. Pêwîst e ji hêza xwe ya cewherî bawer bikin. Hêzên wan ê parastinê hebin. Wek rahîbeyan nabêjim, lê azadiya xwe bi awayekî tund hemêz bikin. Pêwîst e ked bidin û bi tebat (sabr) nêzî bibin. Ji tu kesî hêvî nekin ku werin wan pêş bixin. Heta alîkariya min jî wê bi sînor be. Ez ji hêza jinê bawer dikim. Dibêjin “Wê cîhanê karkerên rajer rizgar bikin” ez jî dibêjim “Wê cîhanê jin rizgar bike” Jinekî bûye artêş, gelê kurd a ku bûye artêş e. Raperîna gelê kurd, gerîllayên ku gîhaştiye serkeftinê ye. Û ji her tiştî wirdetir jina azad, Kurdistana azad e.

Min ji xwe de xeta Bêrîtan negot. Berxwedaniya Bêrîtan di me de şêweya bingehîn e. Heval radest nebû û xwe ji zinaran avête. 9 keçik hebû, wek govendekî hev dû bi hevdû re girêdan û bi bombê şehîd ketin. Ji bo ku nekevin destê dijmin wisa kirin. Ev hemû lehengên mezin in. Ji bo me keçên pir leheng û berxwedevan hene. Di heman demê de kesên ku xwe şewitandine jî ez bibîr tînim. Yê ku dixwazin hemdem bibin, bila biçin. Diçin Ewropa, diçin ku, bila biçin. Ez rastiya xwedawend wek çand dibêjim, ez bi zimanê magazîn ve nabêjim. Ev çand wê zindî bibe. Zilam naxwaze fêm bike. Ji derveyê vê jiyana azad nabe. Li ser jinê teorî û felsefe nû pêşdikevin. Azadiya jinê nû ketiye dema xwe ya pêşketinê. Zagonên vê heye.

Ayrıntılar

Yayınlandı: 24 Ekim 2010