Rêber APO
Ez dibînim ku şêweyên lêkolîna di asta jinê de gelekî kêm e. Ez bawer dikim ku sersekinandina hin pirsgirêkan dê baş bibe.
Di Kurdistanê de û di Tirkiyê de rastiya jinê gelekî dişibine hev. Bi tevî hemû hewldanan jî jin ji bo lehiya şoreşê û gavavêtina azadiyê tevlîbûneke bisînor nîşan dide. Di vê mijarê de pêşketin hene, lê belê em ger hewldanên rojane bi pêş nexin, dê dijmin bi şerê taybet ve jinê bîne ber bi fetisandinê.
Ji bo we azadî tê çi wateyê? Gelo ma hunê bikaribin di azadiyê de berdewam bikin? Ev tişt zêdetir me dide hizirandin. Weke ku em dixwazin nebe jî, me gel xiste bin bandora xetê. Weke em dixwazin neyê meşandin jî, rêbertiya partiyê dizane ku li ser karê xwe sekinandinê zêdetir tu çareya wî nemaye. Bi rexmî hemû ketîbûn û lêyîstokên di rastiya jinê de hişt ku em jina ku bi sedan salin hatine kolekirin bikişînin asoya azadiyê. Jin niha li gor berê hem ji aliyê çawaniyê (nîtelîk) hem jî ji aliyê hêjmarî de ji bo dahûrandinê guncaw in. Rêbazên me di gavavêtina azadiya giştî de pêşketinan çêdike. Li gel vê girtîbûnên balkêş jî tên dîtin. Heta provakasyon bi pêş dikevin. Weke kesekî ku li ser rastiya Kurdistanê ye, hem hêza min a çavdêriyê ve, hem jî ezmûnên xwe yên guhertina pratîkî ve ez ê herî berfireh im. Ez vî tiştî jî ji nedîtî ve nayêm ku çareserî tenê bi hewldanên min ve jî çênabe. Di vê mijarê de niyeta baş jî têr nake.
Şoreş li gel ku di wateya azwerî, hêrs, tûjbûna nêzîkbûnan, hewldanên ku têr dikin û serûbinbûnê, tê wateya bersivdayîna pergalê û bi hostetî bersivdayîna van hemû tiştan e. Gelo ma hun dikarin, van hemûyan çi qasî di nava hev de temsîl bikin? Bi çawaniyên yekalî û yek astî ve şoreş nayê bihêzkirin. Bi tenê dema bi qasî hest, hizir, bi qasî teorî û pratîkê jî di cihê xwe de û di asteke têr de, were bikaranîn dê di şoreşê de ristekî bilêyîze. Ez felsefeya we ya jiyanê baş nizanim, dinya we ya azweriyê û têkîldariyê asta we ya azadiyê ji aliyê min ve zêde nayê zanîn. Ev xwezayî ye, derfeta me nîne ku em yek bi yek lêkolînê bikin, jixwe nayê lêkolînkirin jî. Dîsa jî ji bo dahûrîna takekesiyê pêwîstî heye ku nirxekî bilind were dayîn. Bi taybet ev di ezmûna PKK’ê de xwedî girîngiyeke mezin e. Di kesayetekî de zayend û civak dahûrandin, rêbazeke lewaz nîne. Dahûrîna civakê bi têgîhiştina takekes ve jî dibe.
Di nivîsandinên klasîk ên heta niha de hîn zêdetir astên civakî û nepenî têne dahûrandin. Lêkolînkirina asta kesayet ji bo wêjeyê tê hiştin. Lê belê em nikarin xwe tenê bi wêjeyê ve bes bibînin. Ger dahûrîna civakî, dahûrîna takekes di asta siyasî de bibe rêbazeke bingehîn, dê nêzîkbûna partiyekê jî ez bawerim zêdetir encaman bigre. Taybetmendiyeke PKK’ê ya bi vî rengî ji berê ve heye. Hetanî mirov dikare PKK di vê mijarê de weke partiyeke herî pêş de jî binirxîne. Di astên navnetewî de jî ev wiha ye. Ji ber wê jî pêwîste mirov dahûrandina takekes neyînî nebîne.
Herî zêde pêwîstiya jinan bi dahûrandinan heye. Bûyera jinbûnê pirsgirêkeke ku herî zêde bûye girêkeke kor e. Gelo em avabûna we ya heyî çi qasî qebûl bikin? Vê çi qasî derbas bikin? Bêguman girêkbûneke takekes ku di bin bandora civakê ya dijwar de hatiye avakirin, mijara gotinê ye. Gelo ma em dikarin çi qasî bi vê şekilgirtinê ewle bin? Bêyî ku em fêm nekin, ji bo kê şekilgirtin, ji bo kê jiyan, ji bo kê avabûna kesayetê pêwîst e, cihdayîneke bi şêweyê şoreşgerî ve di nava jiyanê de wê bi xwe re xeletiyan, kêmasiyan û heta şaştiyan ava bike. Jixwe mînakên ku derdikevin holê nîşan didin ku ev yek wisa hêsan nîne. Ger ez we di nava têkîliyên heyî de bihêlim, ez ne bawerim hun ji bo şoreşê bisûd bin. Heta ez we li gor dinya we ya azwerî, hest û hizir hindekî azad bihêlim, dîsa ez ne bawerim ku ev jî zêde encamê bigre. Hun bi xwe jî dizanin ku, hun di jiyanê de zêde bi bandor nînin. Heta hun nikarin nefesê jî bistînin. Ew newêrekî û neçarbûna di kesayeta jinê de, di asteke pêş de ye. Hun asta kesên ku ji bo xwe dijîn ne, ji bo hindekî din dijîn ava dikin. hun bi karekî li gor hindekên din hatiye kirin ve li gor xwestek, azwerî, feraseta serdestiyê û zordestiya civakê –ku ev civakeke serdestiya zilam e- we şekil girtiye. Dijberî vê eniyê jî ev e. Dema helwest nîşan da, yan jî dij derket, dema hatine gotin, “ji malê revî, ji ber zexta zêde kete kolanan, benê xwe qetand” rêpîvan nenasîneke bêsînor derdikeve holê. Weke ku ya rast nîne, dinyayeke we ya di navbera herduyan de hatiye zîndankirin heye. Ji bo helwestên we gelekan, ne rêgeza azadiyê, ev herdu rêgez bandor dikin.
Mixabin rexmî hemû hewldanên me, em dibînin ku hindek kesayet li şûn tiştên ku dihatine hêvîkirin mane. Peyama ku em dixwazin bidin nikarin ji hemû aliyan ve bigrin. Di vê mijarê de pêwîste mirov asta sîxuriya objektîf baş bibîne. Bêyî ku mirov rewşa giştî ya gelê me sîxuriya objektîf, bi taybet jî xirabtir xistina jinê fêm neke, gihiştina dahûrandinên bihêz negengaz e. Hêmanên ku yek carê min di vê mijarê de dihizirîne şêwazên we yên lêkolînê yên gelekî şaş û kêm in. Pêşxistina we ya şêwazên lêkolînê sedema herî girîng e ku hun nikarin bigihên encamên rast. Biryar ev e, ger dahûrandin neyên kirin di Kurdistanê de meş çênabe, şer nayê pêşxistin, azadî nayê bidestxistin, tiştên ku li Akademiya Mahsum Korkmaz dihate dahûrandin tenê hindek rastî nebûn. Tiştê ku dihate dahûrîn, di rastiyê de çarenûsa ku bibû girêka kor, ê hatiye dahûrandin ew qeydên ku em pê ve girêdayî bûn. Ê ku hatibû dahûrandin kulmek endamên wê Akademiyê jî nebûn, hemû dîrok û civak bû. Gavên ku dihatin avêtin jî bi rojane ew qasî berfireh bûn û encam digirtin.
Hun xwedî gavavêtinên azad in. Ji bo we azadî çi ye? Hun kesên ku van tiştan gelekî bihizirin û encamê bidin in. A guncaw jî, hun di vê nêvenga tekoşînê de hindekî dihizirin, di dika filmên herî navdar de jî platformeke wiha nayê serûberkirin. Ger hun bi hestyarî binirxînin, hun dikarin hem hest û hizrên xwe rabikin ser piyan, hem jî ji bo jinûve ava bikin, hunê qebûl bikin ku ev tişt gelekî guncav e. Bi qasî ku ez dibînim, xala herî zêde ku hun tê de asê dimînin pirsgirêkên weke zayendekê ji rastiyê ku hun dijîn çêdibe. Ez dikarim vê zelal daynim holê û bi we re nîqaş bikim. Hun dikarin vî tiştî bigihînin asta rêgez. Tu wateyeke ku hun ji vê tengav bibin, vî tiştî tenê weke pirsgirêkeke exlaqî bi dest bigrin nîne. Ew rêgezên ku hun jê re dibêjin rêgez, di rastiyê de exlaqê feodal e. Di nava wê de qirêj, berjewendî, malbûn û milkiyet û herî zêde jî windakirina we heye. Dîsa tiştê ku çêdibe bi serê we tê. Di bin pêçeka exlaqî ya heyî de yên ku wenda dikin bi giştî gelên ku tenê perçiqandin û zayenda tê perçiqandin e. Hun, heta dawiya temenên xwe êşa wê û tengasiya wê dijîn, piştre bi aqilbûn zêde bi kar nayê. Pirsgirêka me, em bi şêweyê rizgarîxwaz nêzîk dibin, tenê ji bo xwe ne, ji bo rizgariya civakê û zayend gava biavêjin. Bêguman tê xwestin ku girêdaniya azadiya zayendî bi civaka çînî û siyasîbûnê ve gelekî baş were avakirin. Ez wisa bawer dikim ku dema rastiya Kurdistanê dibe mijara gotinê di dinyayê de têkîliya malbat û civak, malbat û siyaset a herî baş û bihêz em datînine holê. Dîsa di nava malbatê de asta jinê gelekî baş hatiye vekirin. Bûyera ku jê re tê gotin, “jin” çawa ye, di nava nêzîkbûneke çawa de tê girtin gelekî bi zanistî hatiye danîn. Di vê mijarê de dostê me yê birêz Îsmaîl Beşîkçî jî dibêje, “pêwîste mirov balê li aliyê sosyolojîk a Apo bikşîne, civaknasî (sosyolojî) zanistiyek e, pêwîste mirov piştgiriya wî ya di vê mijarê de jî bibîne.” Her çi qasî niyeteke min a wiha nebe jî ew bi xwe vê yekê dibîne, di rastiyê de malbat û civak, jin û malbat bûyerên girîng ên sosyolojîk in. Lê belê dema rastiya Kurdistanê dibe mijara gotinê aliyekî vê yê siyasî ya vê pirsgirêkê jî derdikeve holê. Pêwîste ku mirov vê yekê dayne holê.
Dema mirov balê lê bikşîne ger min misoger malbat çareser nekiribi, em bihêlin gihiştina azadiyê, dibe ku bêyî ez bigihêm çardeh saliya xwe, ez di pevçûnên malbatê de tune dibûm û diçûm. Ez zaroktiya xwe ji bo ku bibe mînak bînim bîra we. Armancên weke çiyan didan pêşiya min. wisa plan dikirin “ev zarok bila mezin bibe, ji bo şeref û rûmeta malbata me tolê bistîne, mirovan bikuje.” Dema ji bo ku nekevime nava vê min digot, ez naxwazim mezin bibim. Ez wiha dihizirîm, ezê çawa dijmin bikujim, hêza min tuneye. Ezê zû bimrim, min wê demê dest bi siyasetê kir. Pîrika min digot, “çavên vî hindekî bi bênamusiyê temaşe dike, xeteriyek heye ku ji bo malbatê şer neke.” Di rastiyê de pêwîste ev yek weke ez zarokekî baqilbûm were şîrovekirin. Ger ez weke zarokekî bingehîn ên malbata xwe mezin bibama, min nedikarî ji gund gavekî biavêjim derve.
Hun jî baş dizanin di hemû malbatên Kurd de zilam weke zarokê xas, kurê xas tê mezinkirin. Li ser vê bingehê hemû hîn negihiştine. Di dozên xwînê de, di pevçûnên malbatê de, di pirsgirêkên erd û mal de pevçûnên ku dendikê hêjirê jî danagre, yên mirişk û kuçikan de tune dibin û diçin. Min ji ber vê sedemê biryar da ku ez ji bo van nekevim hewldanên mirinî. Ez ji malbatê hêrs ketim, pevçûna min a bi malbatê re dest pê kir û piştre jî berdewam kir. Nakokiyên min bi dayik û bav, gund, civak, dagirkeriya tirk, ol û felsefeyê ve her çû bi pêş ket. Xuyekî min heye, “ez xwe naxapînim, dema ku ez bi nakokiyekê re rûbirû mam, weke ku bifetisim dixwazim wê çareser bikim. Dibêjim, ezê heta dawiyê bi ser de biçim û wê çareser bikim, teqez dikarim encamekê bi dest bixim.” Hizirandina xwe de ez her ku diçûm digihiştim xala xwekuştinê. Ji bo sosyalîzmê jî ez li ser bingehekî bi vî rengî nêzî çareseriyê bûm. Em hîn jî li ser sosyalîzmê hem bi teorîk û hem jî bi pratîk gelekî berfireh disekinin. Ji bo azadiya zayendî jî asta min ev bû.
Berê jî ez ji ketina têkîliyê bi jinê re ditirsiyam. Heta li hemberî jinê hindekî nefreta min hebû. Zayendîbûna dayika xwe min zêde baş nedît, ji ber ku ji bo min zêde bi tendûristî nedihat. Ango her carê ew baweriyên heq û hiquq xwe disparte vê û zêde serdeçûyîna ser zarokên xwe di min de nêrînek ava kir, ku pêwîste dayikek bi vî rengî nebe. Ji ber wê min li hemberî dayika xwe helwest nîşan da. Li gor min ev jî parastineke mafdar bû. Dayik nikarin zarokên xwe bi vî rengî biwelidînin û mezin bikin. Min di jiyana xwe de ji bo vê nirxeke di asta rêgez de rûmet dayê. Jixwe hun vê yekê nizanin. Ez hîn jî bi vê rêgezê ve dijîm. Zarok hemû jî gelekî neçar in, dibe ku hun jî ji zarokan hez bikin an jî dilê we bi wan dişewite, lê belê ez bawer nakim ku hun di vê de cidî û xwedî biryarbin. Dayik û bav jî di nav de yê ku di vê de dilsoz in, ji bo ku dinya wan zarokan rizgar bikin dê hindekî rast bin. Tu tiştê zarokan, tu pêşeroja wan nîne û ev jî zarokên Kurdan in. Malbat jî zarokên xwe gelekî xirab hez dikin, min hîn ji wê demê ve jê nefret kir. Hîn wê demê jî rexmî ku di derbarê pêşeroja van zarokan de tu plansaziyên wan tunebûn, min digot ji bo çi ev qasî zarokan himbêz dikin û ew himbêz kirina wan a zarokan ji bo min weke rondikên tîmsahan dihat. Ji ber vê min ji van nêzîkbûnan nefret kir û hezkirin nexwest, min got li şûna zarokekî bi vî rengî hebe, bila qet nebe. Ez di vê mijarê de girêdayî rêgezekî dijîm. Zarok îro, ji min gelekî hez dikin, ez herim ku derê li tenişta min artêşeke zarokan heye. Dinya zarokan jî min fêm kiriye. Qet nebe dibînin ku ji bo wan hêviyek hatiye afirandin.
Ez ji bo vê yekê diyar dikim pêwendiyên min piralî bûn. Ji bo rastiya jinê jî pêwendiyên min ên ku dişibine vê hebûn. Ez ji rastiya jinê çavtirsî dibûm. Ji dinya jinan û ji valatiya vê dinyayê ez ditirsiyam. Ji neçarbûna jinê çavtirsî dibûm. Zimanê wê nebû ku yek du gotinan bike. Destên wê nebûn ku, destekî dirêj bike. Bi ketina zanebûna vê ez di temenekî biçûk de bandor bûm. Wekî din min di têkîliyên jinan de ketin didît. Bi jinekê re pêşxistina têkîliyekê dê berpirsyariyên giran bîne û min zû dît ku ev dikare mirov ber bi ku ve bibe. Ango min digot, li şûna ku ez têkîliyê bi pêş bixînim, qet bi pêş nexînim baştir e. Ez di vê mijarê de gelekî birêgez tevdigeriyam. Ev ne ji bo ku min ji jinê heznedikir, berovajî gelekî biçûk bûm jî ji bo hevaltiyeke baş bû.
Ev van ji bo ku min xwe di feraseta feodal de hepis nekiriye vedibêjim, diyar dikim. Di vê mijarê de ez dikarim bi rihetî diyar bikim ku di nava nêzîkbûneke alîgirê rêgezê wekhev de bûm. Pêwîste di hemû jiyanê de hevpariya bi jinê re pergala jiyana hevpar a bi jinê re were avakirin. Di temenekî biçûk de, di lêyîstokê de yan di hilberînê de yan jî di dibistanê de nêzîkbûnên min bi ser vî alî bûn. Bi qasî ez mezin bûm, min dît ku derfetên vê zêde nînin. Jin ji zû ve wenda bûye, hevaltiya wisa wekhev û azad zêde nayê pêşxistin. Weke din tiştên ku tên ferzkirin jî gelekî cuda ye. Jinekê diavêjine serûçavên ciwanekî, bi vê re jî şêwazekî têkîliyê ku dînbûnê wêdetir naçe derdikeve holê. Bûyera zewicandinê hişt ku ez bi vî rengî çavtirsandî bim. Bêguman tenê ez ji bo xwe, çavtirsandî nedibûm, hemû zewacên ku hatine kirin, min çavtirsandî dikirin. Ev zewac, ez digihandime hestekî ku min digot, hem jin û hem jî zilamên xwe ve em wenda dikin.
Ezmûneke ku ez jiyabûm hebû, ew ezmûn îro jî tê nîqaşkirin. Hun ji van nîqaşan çi encamê derdixin? Ez li rojnameyan temaşe dikim, hîn jî dinivisînin “xezurê Apo kî ye? Bi ajaneke MÎTê yê çil salî çi karê wî hebû? Têkîliyên wî bi filan jinê re çi bû?” Diyare ku MÎT dixwaze van nîqaşan bi pêş bixîne. Ev têkîlî xwedî taybetmendiyekê ye ku di dema pêş de wê bi serê xwe were bi destgirtin û tê destgirtin jî. Bêguman, dê hîna jî li ser were nîqaşkirin. Ez bi xwe bawerim, bi xwe ewle me ku di vê mijarê de rast nêzîk dibim. Min ji bo gel, ji bo dîrokê encamên herî baş derxistine. Misogere ez dilsozane nêzî vê têkîliyê dibûm. Ji bo armanc helwestên min ên wekhev û azad misoger bûn. Lê belê ez xwedî tevdîr bûm, pirsa gelo jî her dem di koşeyeke aqilê min de bû. Ev tenê ji bo ku ew endameke malbatekê bû nebû. Ji ber şemitokiya wê jinê bû. Çi qasî ji dil e û girêdayî ye, çi qasî dikare bi hev re jiyanê temsîl bike?
Vê têkîliyê ew qasî ez westandim ku rojek hat min xwest ji malê birevim. Weke tê zanîn, di giştî de jin ji malê têne avêtin an jî ew bi xwe direvin. Ma we dîtiye ku zilaman dev ji malê berdane û revîne? Êdî hun dixwazin bibêjin, sîxuriya objektîf e yan jî ya subjektîf e, ev têkîlî di sala 1978’an de hate rewşekê ku mirov nedikarî ber xwe bide. Bi hevalê kevin re gelek caran em li ser vê têkîliyê disekinîn. Hevalekî me yê ku hîn dijî, nêzîkbûnên hevalê Kemal Pîr ji bo me vedigotin. Diyar dikir ku Kemal bi şêweyê “wê jinê Serok xelitand, di rastiyê de me dixwest em wê jinê bikujin, lê belê dibe ku tiştekî Serok dizane heye” nirxandin kiriye. Kemal Pîr, bi me ve gelekî girêdayî bû ev heval tenê ne di vê mijarê de bi rastî jî bi vê girêdaniyê ve xwedî berxwedaniyeke gelekî qehremanî bû. Ew bi xwe ne Kurd bû jî, lê belê dîsa jî berxwedaniya herî mezin nîşan da û ew mirovekî ku herî zêde bi min ve girêdayî bû.
Ez dixwazim vî tiştî bibêjim, şerekî mezin dest pê kir, ez dikarim diyar bikim ku ger me ev şer nedaya vê gavê PKK, gerîla û serhildan çênedibûn. Hun dikarin bibêjin gelo ma têkîliyeke bi vî rengî çawa rê li ber avakirina PKKê, gerîla û serhildanê vekir? Ger hun bi tenê dahûrîna Rêbertiyê rast tê bigihên hun dê bibînin ku ev bi rengî ye. Di bûyera wê jinê de li hemberî hemû niyetên min ên baş, hestyariya min û hêviyên min, dibe ku sîxuriya objektîf be jî yan subjektîf be jî feraseta ku hatiya ferzkirin, “ger tu bi min re dixwazî têkîliyeke tendûristî ava bikî, pêwîste di destpêkê de tuyê stûyê xwe li hemberî rastiya çînî û civakî ya min bitewînî û bibî amurê vî yan jî hîna wêdetir. Tuyê bi KT ve girêdayî bî” bû. Ez gelekî bi rêgez tevgeriyam, di rastiyê de wê ev tişt gelekî eşkere nedigotin, berovajî gelekî şêlû, neyekser û bi raveya rûyê xwe yê weke jehrê bi şêweyê nêzîkbûneke weke stirî, bi rûyekî reş nêzîkbûnên ku ne her roj her kêliyê weke ku tola xwe bistîne nîşan dida û digot. Ez vê yekê mezin nakim, bûyer û astên têkîliyan hatine tomarkirin.
Ev tenê bûyereke kesayetiyê jî nebû. Dahûrandina Rêbertiyê bi giştî ve gelekî ji nêz ve girêdayî ye. Ji ber vê sedemê ye ku Kemal Pîr gotibû êdî têkîliyeke bi vî rengî nayê efûkirin, ev xwe ferzkirineke gelekî xirab e. Bi wî rengî ye ku mixatabê me jî gelek caran digot, “zilamekî Kurd ê herî navdar be jî teqez dê bikeve panîkê, herî kêm yek du rojan ferzkirin berdewam bike, dê yan kêra xwe yan jî çeka xwe bikişîne lê bide yan jî biqewitîne. Lê belê ez dizanim ku ji ber girêdaniya te ya sosyalîzmê tu vê yekê nakî, ez dizanim ku tu li benda demekê yî.” Di rastiyê de tespîteke rast dikir, bêguman ez têkîliyan ji rêzê û biçûk nagrim dest, li ser têkîliyên ji rêzê dahurandinên ji rêzê nakim. Ger min wisa kiriba, bêguman ez nedigihiştim astaRêbertiyê. Zilamekî ji rêzê bûya dê bi sîleyan li jinê daba. Ez ne ji ber bêhêziyê, ji ber bihêzbûnê bi wî rengî tevdigeriyam. Ger wê demê ez bibûma amurê azweriyên xwe vê carê binketin, dê jênerev bûya. Hindek ji bo vê dibêjin neçarî, hîn jî hindek dost min neçar û reben dibînin. Lê belê di rastiyê de yê ku wiha dibêjin, qediyan e. Ew xwedî tu çareserî û pêşketinan nînin. Dîsa pêşketin bi min re dest pê dike û bi min re dimeşe. Ev ne ji ber neçarbûnê yan jî pêwîstbûnê nîne, çawa ku ez nava ketîbûneke zayendî de nînim, ev rewş ji bo min jî gelekî şerm nebû. Ev di nava metirsiyên min de bû, lê belê diyarker nebûn. Dibe ku gelek kes bi min qerfên xwe bikin, dayika min jî bi qasî ku bikaribe ji min re bibêje, “nikare axaftinekî ji jinekê re bibêje” qerfên xwe bi min dikirin. Lê belê min zêdetir berjewendiyên gelê xwe û partiyê esas digirt.
Malbata jinê ji serhildana Kurd a 1925’ê heta serhildana Dêrsimê, heta 1940’an bi Kemalîzmê re hevkarî kiriye, malbateke ku ji Înonu belge wergirtiye, li gor dewletê malbateke baş e û ji ber ku xizmeta dewletê kiriye spasname wergirtiye. Min ev yek dizanî, lê belê ez ewlebûm ku ihtimal heye vê bidomîne û weke hevkarê dewletê ristê xwe bilêyîze. Di wê demê de CHP’ê (Partiya Gel a Komarê) xwe pêşverû didît. Bêguman dewlet çi qasî pêşverû be, CHP jî ew qas pêşverû be. Wê demê min bawer dikir ku ev jin ihtimal heye bibe welatparêz, lê min ev ihtimal jî dida ku ew bibe temsîlkarê çîna xwe ya noker. Dewletê jî bi ihtimalek mezin rastiya vê têkîliyê dizanîbû, ji ber ku wê demê ev malbat, bi saziya ewlekariyê ve girêdayî bû. Pîlot, asta min a di sala 1977’an de heta 1976’an de dizane û hatin û çûyînê li gel vê malbatê dike. Li gor min dijmin texmîn dikir ku, xwe bispêre vê malbatê û min kontrol bike.
Gelo ez ji dil ketime bin vê kontrolê? Naxêr! Ugur Mumcu wiha dinivisî “gelo ma bi taybet MİT’ê Apo parast?” MİT nikare min biparêze. Ji ber ku ez rojê yek trîlyonê zirarê didim dewletê. Vî tiştî rojnameyên bûrjuvayê dinivisînin. Ma MİT zilamekî her roj trîlyonekî zirarê dide dewletê tu caran diparêze? Xelitandina herî mezin min bi vê dewletê da tahmkirin. Darbeya herî mezin min lê da. Di sala 1979’an de dema ku ez derbasî Rojhilatanavîn bûm, hevalekî me yê li Akademiyê digot, endamekî MİT’ê gotiye “me çawa ev zilam ji nav destên xwe revand? Û li serê xwe daye. Cuneyt Arcayurek di rêzenivîsa xwe ya bi navê “12 Eylûle nasıl gelindi?” (em çawa hatin 12 êlûnê) de dibêje “ev mar bihostek bû, ger leşkerên me potînê xwe rabikira dê ew biperçiqandiba. Lê belê me xefleteke mezin jiyan kir.” Armanca van kontrolkirina min a bi riya vê têkîliyê ve bû. Gelo ma min ev taktîk bi zanebûn meşand? Min got hevkar be jî, dibe ku ji vê malbatê şoreşger derbikeve. Dibe ku ev hevala me jî bibe rêhevaleke me ya birûmet. Misoger baweriya min bi vê yekê hebû. Ya duyemîn, min semta (ihtiyad) xwe ji destan berneda. Min bi xwe ji xwe re got, hişyariya xwe ji destan bernede, ihtimale ku tu ji vir ve werî kontrolkirin. Wê îdare bike. Bi kar bîne. Pîlot jî di nav de min hindekî ew bi kar anîn, Ugur Mumcu di vê mijarê de wiha dinivîsand, “Apo gotiye Pîlot roniya çavên me ye em wî biparêzin.” Dibe ku min ev gotin, bi heman rengî negotibe lê belê nêzîkbûneke ku dişibê min bi pêş xist. Ji ber ku ger me Pîlot kuştiba hîn wê demê PKK’ê navê xwe li xwe nekiribû, dê bihata tunekirin. Dîsa ger min ev têkîlî berdewam nekiriba misoger e ku bûyera derketina derve jî de, me dê zehmetî bikişandibana. Hîna di sala 1975’an de dewlet dibêje “ev zilam ber bi damezrandina artêşa netewî ya Kurdistanê ve diçe, pêwîste were kontrolkirin.” Vê zanyariyê di sala 1975’an de girtiyekî DDKD’ê ji me re ragihandibû. Navê Dev –Yol hîna derneketibû. Ez wê demê di nava Dev-Gencê de tevdigeriyam. Min vê carê jî pirsên weke “kurdperest e yan jî di Dev-Gencê de ye” afirandibû. Me salekî jî wiha derbas kir. Pişt re dihizirin ku ez di bin kontrolê de me û kengê bixwazin dikarin min bigrin. Min jî di vê wateyê de ji vê têkîliyê ne yekser sud girt û weke hun jî dizanin em derketin derveyî welat. Di pêvajoya derketina me de jî dîsa ev şer hate jiyîn.
Fatmayê provakasyonên mezin kirin, ji ber nakokiya Semîr a 1982’an de xwest Partiyê ber bi fetisandinê ve bibe. Di sala 1982 û piştî wê de jî pevçûneke sexte afirandin û xwestin partiyê bikin du beş. Me ev yek vala derxist. Di sala 1986’an de dîsa lêyîstokeke bi heman rengî xwest bi ser bixe, wê demê jî em li dij derketin. Di hemuyan de jî hate xwestin ku jin gelekî xirab were bikaranîn. Xefilbûn, di vê mijarê de asta wê ya çareseriyê nebû. Em bi vî rengî di şevreşiyê de dimeşiyan. Min pêşiya vê lêyîstokê bi sebreke mezin girt. Ji aliyekî de ez dihiziriyam emê çawa bigihên azadiya jinê, ji aliyekî din de jî ez dihizirîm ev jiyana dojehê dê çawa were kişandin. Min xwest bi hemû hêza xwe vê tekoşînê bimeşînim. Dibe ku gelek hevalên me vê pêvajoyê nizanibin, ji ber ku rewşên hestyariyê ku hatine jiyîn, zêde bi peyvan nayên vegotin. Hêza berxwedanî, hêza sebrê û rik di belgeyan de me nekariyê em zêde cih bidinê. Hîna zêdetir me ev bi encamên xwe yên siyasî ve tomar kir.
MİT’ê wê demê di rojnameyan de nûçeyên weke “zilamê Fatma Apo kuşt, PKK parçe bû” dida weşandin. Di rastiyê de pevçûneke ku dişibiya vê yekê hebû. Bêguman me bi sebr û hişyarbûnê derfet neda wan. Ev rewş di kongreyên 1982 û 1986’an de hate jiyîn û herî dawiyê gihişte provakasyona 1988’ê. Di bin vê provakasyonê de Fatma hebû. Avukat (parêzer) tenê lêyîstokvan bû. Piyon bû. Herî zêde di vê salê de xwest Partiyê bêhêz bihêle. Li gor min di provakasyonên ku heta Başûr berdewam kir jî vaca wê hebû. Li gor min KT di bin nêrînên wê de plansaziyên provakasyonan bi pêş dixist û pêk dianî. Bêguman ew jî hêzek e. Dewlet çil salan bi Kurdan re mijûl bûye, dibe ku wê bidomîne. Ew hevkarî û sîxuriya weke Kemal Burkay, KUK, DDKD, PDK ûhw. li kêleka van provakasyonan gelekî lewaz dimînin. Lê belê şerekî min ê bi van re çêbû û ev hîn jî şerekî ku ez bi serê xwe dimeşînim e. Lê belê ez bi hemû aliyan ve di bin gumanan de bûm, her kesekî têkîliya min weke “bi keça sîxûran re çi digere?” rexne dikirin. Hevalên me jî weke “ev têkîliyeke bi çi rengî ye?” pirsyar dikirin.
Fatmayê bi xwe her roj mirov dixistin. Ew bi xwe dibêje “pêwîste em mirovan xerç bikin” bi fermî hindek hevalên jin fetisandin, hindek daxistin sifirê û hindekî pêşkeş kirin. Ev polîtîkayeke ji bo jinan bû, ji bo ku bi tenê rêhevalek dernekeve çi pêwîst bû dikir. Kesên ku wê afirandine, heta îro jî bûne bela serê min. Veşidiyayî ne (gergîn) û bi arîşe ne (problemli). Zilam jî wiha ne, ez dixwazim dîrokê hindekî din zêde bikim, ango tam deh salan zêdetir me yekser ji eniyê şerekî dijwar meşand. Bandora vî şerî hîna jî berdewam dike. Gelo ma ev şer, şerekî ku girêdayî vê têkîliyê taybet hatiye kirin? Naxêr, ev yek gelekî zelal e, siyasî ye û şerekî eşkere ye. Şerekî di hest de, di hizir de û di rêxistinkirinê de ye. Ew bi xwe di gihiştina me ya gerîlabûnê de astengeke herî mezin bû. Ev şer li hemberî wê ye. Ev şer di dîtinê de li hemberî kesekî ye, lê belê li hemberî him KT’yê ye, li hemberî hêza wê ya lêdanê ya herî xeter Kontr-gerîla ye, li hemberî şerê taybet e, li hemberî MİT’ê ye. Ji bo hun baş têbigihên, gelo ez di kîjan çarçoveya siyasî de nêzîkî têkîliyan dibim, dîsa bingehê dîrokî çawa bi dest digrim, van tiştan ez diyar dikim. Ango mirov nebêje, têkîliyeke zayendî ye û neavêje aliyekî. Ji bo ku hun gelekî seranser nehizirin, ezê van tiştan diyar bikim.
- Ayrıntılar
Ji bo çapemenî û Raya giştî
1- şeva 9’ê Adarê, di navbera saetên 00:30 û heya 02:00 de, artêşa tirk, li dijî herêma Xantûr a girêdayî herêma Haftenîn êrîşa bi topên hawan û Obusan kir.
2- Di rojên 7 û 8 Adarê û bê navber artêşa tirk gundên herêma Zapê (Sipê, Merganiş, Sernê, Zerê, Erbiş, Erê ve Paşê) û herema (tepê Cehenem) dan ber topbarîna hawan û Obusan.
9 Adar 2010
Navenda Ragihandin û Çapemeniya HPG
- Ayrıntılar
Ji Bo Ragihandin û raya giştî!
Roja 7’ê Adarê, di navbera saetên 02:00-03:00 de, artêşa tirk, êrîşek bi topên hawan û Ubesan li dijî herêma Şeşdarê ya bi ser heftenînê ve girêdayî ye lidarxist.
7 Adar 2010
Navenda Çapemenî- Ragihandina HPG
- Ayrıntılar
Jin û jiyan, mîna awaz û deng û lavayan, mîna dilopeke xunavî ku dikeve axê, mîna tovekê û mîna bihar û kulîlkekê hev temam dikin. Ev yekbûna jin û jiyanê, bê pirs û pirsiyar, bêyî ku tu kes vê zagonê diyar bike, bûye zagona xwezayê. Di her kêliya jiyanê de, hebûna jinê berdewam kiriye û beşeke herî girîng a dîroka mirovantiyê ye. Her kêliya jiyanê; bi ked, hewldan, hezkirin û xwêdana eniyê hatiye strandin û jiyanê watedartir kiriye. Ev hetanî ku zalimên dîrokê ked û hewldana wê dizîn û hetanî ku hezkirin, hest, fikr û hebûna wê dîl girtin, di nava jiyanê de girîngiya xwe parastiye. Lê dîlbûna wê, hewldanên wê yên ku hatine dizîn û keda wê, ew kiriye afirînerê veşartî yê jiyanê û ew her dem veşartî ma, kêm hate dîtin, li derve hate hiştin, hate lêdan, li bazarên koleyan hate firotin, mift li fikr û dilê wê hate xistin, laş û rihê wê dîl hate girtin. Bêdeng sekinî, wê rojekê bi heybet vegeriyana demên berê û êdî tu carê veşartî nemîne û wê tu kes nikaribe keda wê bideze.
Hevgihîna jinê bi jiyanê re, encax bi serî hildanan, raperînan, bi vegera cehwer, ax, çiya, av û hişmendiya xwe mûmkûn bibûya. Êdî divê ji vê rêveçûyînê re bihatina gotin ku, bisekine. Divê êdî ji girtîbûnê, dizîna keda xwe re û ji kolekirina xwe re, bigotana bes e. Divê êdî dayîk, jin û keçên me yên ku jiyanê hûnandine, derbasî berxwedaniyê bibûna. Jinên kurd, her dem bi serhildêriya xwe, bi serî hildanên xwe û bi keda xwe, di dîrokê de şop hiştine. Jinên kurd, tu carî bindestiyê qebûl nekirine, ji bona ku nebin dîlên tu kesî, xwe ji latan avête, agir berdana laşên xwe, xwîna xwe berdana çeman, robaran, Mûnzûra delûdîn, Firadê û Dîcleyê û di şûna dîlketinê de, hemêzkirina mirinê tercîh kirine. Jin û keçên kurd, bi serhildêrî û bi bengîbûna azadiyê, bi girêdayîna xwe ya jiyanê, bi keda xwe ji axa dayîk re fena kulîlkan ji nifşên li pey xwe re vê keleporê hiştin.
Êdî roj xwedîderketina vejîn û kedê ye. Jina kurd, bûye sembol, armanc û bîrdoziya xelasiya gelê xwe. Rêber Apo di şexsê jinê de gelek vejande. Jin zindî zindî hatibû binaxkirin û êdî ev gor hatibû vekirin. Gelek zindî zindî hatibû binaxkirin û xwestibûn ji kokên wê rakişînin. Roj, roja xelasiya gelê kurd û jina kurd e. Jin ronahiya xelasiya ji bendîbûna xwe ya 5000 salî dît. Jin, wekî rih û zanebûna xwe, ji bona laş û zimanê xwe rizgar bike, şer da destpêkirin. Rêber Apo; bi wan azadî û serxwebûyînê dabû tamkirinê. Ma kî dikaribû wan bigirtana? Ma êdî hêza kî têrî wan dikir? Êdî di ferqa hêza xwe de ye û êdî derbasî ciyê jiyanê bûye. Jin li qadan, li zîndanan, li çiyayan û çeperan, çek di dest de li pey azadiya xwe ye. Ma hêza kî têr dike ku vê efsûna azadiyê bigire? Êdî roj roja vejîna jinê ye.
Jinên ku afirînerên jiyanê ne, êdî dixwazin şer hîn bibin û bi şerkirinê re xwe biafrînin. Gihîştine vê zanebûnê ku, bi şer dikarin xwe vejînin. Di vê çarçoveyê de, niha li çiyayên azadiyê, bi ked û evîneke gelek mzin, mercên jiyanekê diafrînin. Wan vê keleporê ji yên ku ji bona azadiyê xwe ji lat û zinarên Dêrsimê avêtibûn girtibûn. Niha jî li lat û zinaran wekî Bêrîtan, di dilê dijmin de wekî Zîlan û di nava gel de wekî Mizgîn, dibine kulîlk û diteqin. Jin azadiyê, wekî newa û rêzikên stranekê dizanin. Jiyana xwe li dora agirê azadiyê û li derdora Rojê dikin xelekek û govenda azadiyê digerînin. Jinên kurd, di pêşengiya besêyan de, mizgînan de, azîmeyan de, meryeman de, fatmayan de, bêrîtanan de, zîlanan de, zeyneban de, nûdayan de, yildizan de, gulbiharan de, dîlalayan de, bûn bengiyê jiyanê. Jin, ji bona ku bimirin namirin, ji bona hezkirin, jiyandin û jiyankirinê, ji rûyê mirinê re bişirînan belav dikin. Laşê xwe, ji yên pey xwe re, ji avakarên jiyanê re dikine çeper. Jin niha, ne di vîtrînan de, li bazarên koleyan de û di tarîtiyan de, ew niha li lûtkeyên çiyayan û di dolên berfireh de, di navîna jiyanê de aj didin.
Li çiyayên azadiyê, jinên ku bengiyê azadiya xwe ne, bêyî ku xwe bispêrin tu kesî û alîkariyek bigirin, ji xwe hêz digirin û bi keda xwe hene. Jin, ciyên ku bimînin û jiyan bikin, bi xwe çêdikin û bêdengiya şerê jiyanê dişkînin. Her kêliya jinê, dibe jin. Jin, bi xwe zanebûnê jiyandikin. Bê tirs û bi wêrekî, bi tevahiyên şevan dimeşin û di elinda sibehî de govend digerînin.
Jiyan, hezaran hezkirinan raberî jina li çiya dike. Alîkariyê dizane, alîkariyê hez dike û bi hev re jiyanê hîn dibe. Dibe leşker, mamoste, xwendekar, cotkar, avahîsaz û li her qadê, bi hêza xwe birêxistin dike. Jinên kurd ên li çiya, keçên ciwan; her yek ji wan fedayiyên Rêber Apo ne. Bîrdozî û perwerdehiya Rêber Apo, parastina gel dike û parastina xwe dike. Nih jî jin ji azadiyê re bask li hev didin. Jin, ji nû ve dibe jiyan û jiyan xwe di jinê de dibîne.
Arjîn Amed
- Ayrıntılar
Rêber Apo: - Îro ez ji aliyê jinê ve diaxivim. Gelo ev bîrdozî pêk were dê çawa be. Ger dê Kurdistan bibe mijara gotinê yan jî ger em bibêjin di axên dayîk de jiyan a herî xweşik e, berî her tiştî bîrdoziya jinê bê ax nabe. Heta vebûna axê ji çandinî û hilberînê re, hindekî bi hunera jinê ve girêdayî ye. Tê wê wateyê ku rêgeza yekemîn a bîrdoziya jinê jiyîna wê di axa ku jê ji dayikbûye de ye. Ango rêgeza yekemîn bi gotina rojane ve welatparêzî ye.
Hêmanê duyemîn ger ê di jiyanê de cih peyda bike, divê jin bi hizra xwe ya azad û vîna xwe ya azad ve tevlî jiyanê bibe. Ger dê ev bîrdozî pêk were, weke raveyekê vê ya herî şênber jin, weke dixwaze dijî û biryarê dide. Emê bi, bi hizirandina wê bawer bin. Emê li hemberî vîna wê rêzdar bin. Rêgezeke vê bîrdoziyê ya jêneger jî ev e. Ev yek ez jî bim dê jin bibêje “ezê bi te re bi vîn û hizra xwe ve bijîm.” Li gel vê dê gelekî bi rêgez, gelekî bi proje û bi plan be. Di vê rêgezê de ezê hindek avantajên xwe ve jinê bixapînim, ew jî bi jinbûn û zayendîtiya xwe ya erzan ve min bixapîne re cih nîne.
Ji bo ev yek çêbibe û ji bo parvekirina jiyaneke xwe dispêre azadiyê, rêxistinbûn pêwîst e. Ev jî hêmana sêyemîn e. Mirovekî ne rêxistî hîç e. Rêxistinbûna destpêkê bi jinê dest pê kiriye. Hêza ku herî zêde divê rêxistinbûnê esas bigre jin e. Dibe ku zilam bêrêxistin be. Yan jî jixwe rêxistina zilam gelek e. Divê jin rêxistina xwe ya taybet ango bi giştîkirina YAJK ê re pêwîstiya xwe heye. Divê saziyên xwe yên hişyariyê li hemû qadan belav bike. Divê jin bi rêxistinbe. Divê hun vê carekê ji guhê xwe re bikin guhar.
Weke hêmanê çaremîn jî li gel rêxistinbûnê divê hun hemû jiyana xwe ji tekoşînê ava bikin. Ji ber ku nasnameya jinê ji ber bêtekoşîniyê ketiye nava çar dîwaran. Karên hevîr dane wê bi karên ji rêzê ve hatiye mijûlkirin. Ango di nava ferzkirineke weke kesayeta karên vala hatiye hiştin. Ji ber wê jî di serî de esasên bîrdozî û polîtîk di derbarê rêxistinbûnê çandê, kurtayî her qadeke ku wê bihêz bike de divê tekoşer be, divê jin bibêje “ezê rêxistinêr bim, kar û îşê min tekoşînkirin e.”
Li gor min têkîliya jiyana bi jinê re bi estetîk, xweşikbûnê ve jî heye. Ev jî hêmana pêncemîn e. Asta kirêtiya jiyanê ya vê gavê têkîliya xwe bi çewisandin û dagirkeriyê ve balkêş e. Divê jina ku dixwaze bijî, huner, çand û estetîkê ji nedîtî ve neyê. Em ji fîzîka wê bigrin xweşikbûna hizir, em ji xîtaba wê bigrin, heta ronahiya giyanî divê bi nêrîneke estetîk û rêgezê ve girêdayî be.
Ger hun van pênc rêgezan jiyaneke ku van bi rengê madeyan û rêgezan hîn jî ziravtir bikin û wê jiyanê ji xwe re esas bigrin, li gor min tê wateya ku we çeka rizgariyê ya herî mezin bi dest xistiye. Ez ji ber roja jinê diyar dikim ku bi vê çeka xwedî îdîaya herî mezin e ve tu zilam û tu saziyên ku hun neynin rê nîne. Li gor min jiyana herî xwedî nirx e. Ger em dibêjin, ji îro re girêdanî, ji îro re rêz li ser bingehê van rêgezan mînak di me de bi rengê YAJK ê rêxistineke jinê ya hîn bilindtir dibe û tekoşîna wê ya li ser bingehê van rêgezan ve emê bersiva herî mezin bidin mirovahiyê û şerê qirêj.
Ji ber vê rojê careke din ez diyar dikim ku ez di xizmeta hemû jinên azad de me. Dîsa di serî de dayîk û taybetî hemû gerîlayên me yên jin ên egîd ku şer dikin re, diyar dikim ku ez mirovê hemû jinên me yên di nav tekoşînê de ne me û zilamê wan im. Rêz û hezkirinên xwe pêşkeş dikim.
8 Adar 1998
- Ayrıntılar
Rêber APO
Ecêb dimînim, çima hun me fêm nakin? Îca keçên ciwan ên wek we çima fêm nakin? Xwediyên wê berxwedana mezin rêhevalên Ronahî û Bêrîvan, bi taybetî jî rêhevala Ronahî, rêhevaleka ku bi me baş têgihîştiye. Jixwe me vê di rapora wê de jî dît. Di raporekî din de dibêje, “Ez, ji duyemîn civîna çapemeniyê ya di pêvajoya agirbesê de pir bandor bûm. Tevî ku hun hewqas derfet diafirînin, ji jinan û her cure pêşketinê re destek didin, di nava me de hê jî yeka di wê astê de tune. Halbûkî pir ked hatiye dayîn. Bi zanebûna xwe yên ku kesayetiyeke rast girtine zêde nîn in. Her ku ez partiyê nas dikim zêdetir pê ve têm girêdan. Dema ku ez kesayet û bûyer, rasteqîna şer û qoxanê dinirxînim, yên tên xwestin ku pêwîstekên girêdanê ne û carna jî hewl didim ku zêdetir bidim.’’ Çawa ku min got, şêwaza wê vebir e, bi ya min pir girîng e. Divê hun jî hindek biramin. Riya jiyandina bîranîna wê, weke wê di gihîştina hêza têgihîştinê û xwedîbûna disîplîna jiyaneke saxlem de derbas dibe. Di nava we de hinek kes dibe ku bixwazin bibin layiqê wê. Bi taybetî pêvajoya jiyana xwe ya ku bi PKK’ê re bûye yek ka çawa girtiye dest û çawa xwe pêgirê vegûherînê kiriye fêm bikin. Bi taybetî ev di destnivîsên wê de hene. Li vana binêrin, fêr bibin û rêzdar bin. Ji ber ku ev nirxên mezin in. Ger azadî hêsanî ba, wana wê riyê nediceriband.
Rêhevala Ronahî di hevokeka xwe de dibêje, “Serokatî giyan û can dide, a girîng vê derbaskirina jiyanê ye!’’ vê yekê bi çalakiya xwe şewitandinê derbasî jiyanê dikin. Ev, bûyereke mezin e. Heke hun jî hindek durust bin, wê wêrekî û fedakariya ku hun dibêjin ka çi ye, bibînin û fêm bikin. Her ku ev çalakî li ser navê me tê çêkirinê, em jî neçar in ku rêzdar bin. Ma gotina, “Em erzan jiyan’’ qet li we tê? Ez li wan kesên ku li hember nirxan dikevin berevajiyê şaş dimînim. Qet naxwazim dilê xwe bi wana bişewitînim. Her ku hun bi van nirxan ve ne girêdayî bin, bi misogerî em nikarin we têxin şûna zilaman. Ev jî qewîtiya wan û girêdana bîranîna wan diderbirîne. Ezê, ka ew mirovên çawa bûn, keçên ciwan ên çawa bûn û di nava azweriya jiyaneka çawa de dixwestin bimînin, bizanibim û biriya xwe bidimê. Bi misogerî ezê wisa bikim. Ji min tiştekî din nepên. Hun çiqas hatibin xistin, hun çiqas xafîl bin bibin, jiyana wan ji bo we fermana herî mezin e. Her ku hun endamekê artêşa egîdan e, hunê bi gora vê fermanê bijîn. Hun dibêjin ku, em dixwazin werin ARGK’ê û werin nav artêşa jinê. Wê demê serleşkerên vê wisan in û bi gora vê hunê tevbigerin.
Ez bi xwe jî di xizmeta wan de me. Ew mirovên di jiyanê de tiptijî bûn. Dahûrîneke jiyanê heye, lê binêrin, hunê di nava şaşwaziyê de bimînin. Pênaseyên zayendîtiyê hene, dibêjin; “Sehaya herî zêde ku jin û zilam hev û dî dixapînin!’’ Çi nirxandineke mezin e! Yanî dibêje, “di navê de lîstik heye!’’ sextetî û koledarî heye. Dibêje, “Azadiya wê pir zor e!’’ Dibêje, “çi mixabin em nebûn nasdarê wê azadiya çawa ku Serokatiya Partiyê dixwaze!’’ Lê weke hedefekî datînin pêşiya xwe. Tebî ev dibine nirxên ku pêwîst e hun pê ve girêdayî bimînin. Wisa bi hezaran hene. Hê jî ku bê gotin, “Me fêm nekir, me pêwîstekên wê neanî cî’’ qet ne tê pejirandin, ne jî bahane tê hesibandin. Hun ciwan in, egîd in, hunê bi can û dil tevlî van nirxan bibin.
- Ayrıntılar
“XWEDAWENDA PARASTINÊ”
Di ew neqşên wê yên kûbar de seriyê jineke rûheyv an marek. Destpêkê mirov ji hev dernaxe, ka ev jineke an marek e. Sekneke cidî, jixwebawer û melûl heye. Tu ji kîjan milî de lê binêrî, her dem bi rûkenî tamaşeya te dike. Bi vê sekna xwe fena xwedawendekê ye yan jî fena bûkeke berxêlî ye. Rûyê wê fena heyva çardehî dibiriqe. Di nêrandina destpêkê de ji mirov re dibişire û tebesûmekê belav dike. Her dem bi rûkeniyekê pêşwazî dike. Jixweber di mirov de merak û hezkirinekê diafrîne. Li ser serê wê tiştek mîna tacekê heye. Ev tac bi rengê kesk, sor û zer xemilandî ye. Ya balkêş jî tam li ser tacê jî stêrkeke bi rengî sorî heye. Nêrînên wê, dilê mirov aram dike di nava sê gulên rengê xwînî de. Dilsozî û germahiyek her jê difûre. Du qiloçên kovanî û badayî bi rengê zerî û keskî, bi wan ve jî du tiştên guharî fena şembelîlkan xwe berdane jêr. Di navbera herdu qiloçan de, du qiloçên bi rengê reşber ber bi jor ve mîna serê şûrekê hilkişiyane. Du çavên mezin bi rengê şînî û fireh û xezalî, wekî çavên koviyan dixuyin. Li ser stûyê wê, sîng û berên mezin xuya dikin, gelek spehî ne û gerdaneke bi rengê pembeyî yan aqûtî xwe lê pêçaye. Di navîna gerdenê de mûcewhereke mezin bi rengî şînî heye. Ev bi şiklê dil e. Ber bi jêr ve motîfên kesk, sor û zer hene. Neh gulikên di nav wan de bi xalên keskî di nava rengê sorî de kemilîne û laşê wê yên pûlik pûlikî fena leylanên çemê Dîclê dibiriqin. Bejna wê, ya marek e û her diçe ber bi dûvê ve zirav dibe û bi mareke xwedî tac diqede. Ev mar mê ye an nêr e, ne diyar e, bes di stûyê wê/wî de jî gerdaneke xelekî heye. Ev gerdan sor e. Li serê mar tacake bi motîfên delal xemilandî heye. Zimanê xwe di nava diranên xwe yên mircanî de derxistiye û li ser şeş marên biçûk sekiniye. Bes bi tevahî dozdeh mar in, ji wêne tenê şeş xuya dikin. Jixwe ev mar lingê wê bixwe ne. Li ser serê van marên biçûk jî, di qiloçikên biçûk hene.
Belê min hewl da hinek nîgara Şaha Maran bikim. Li Mezopotamya û li Anatolyayê li dîwarên gelek malan wêne û resmên Şaha Maran an jî Şahê Maran hene. Di çîrokê de Şahê Maran tê gotin, bes dema mirov li koka peyvê dinêrê, xîtap ji bona tiştek mêr e. Ku wekî Şaha Maran bê gotin belkî bi ya min wê baştir bibe. Lê wekî Şahmaran jî em bi nav bikin, wê nebe pirsgirêk. Dema ku tu li Kurdistanê dikevî malekê, kevala(tablo) Şahmaran li ciyê herî xweş ku baş xuya bike tê daleqandin. Piranî li eywanan û li odeyên mêvanan tê hilawestên. Hinek ji wan bi çarçoveyên cam in û rengorengo ne. Di nava wêneyan de, belkî ya ku destpêkê bal dikşîne ew e. Ji ber ku gelek xwedî raz û nepenîbûnê ye. Di nava xwe û yên temaşekar de girêdaneke efsûnî diafrîne. Bi taybet jî di navbera wê û jinan de. Her çiqas sedama wê baş neyê zanîn jî, ji bona jinan wekî “xwedawenda parastinê” ji nav cihêzên keçan kêm nabe.
Me di destpêkê de jî gotibû ku, di kevalê de jin, mar, tac, qiloç û motîfên efsûnbazî di nav hev de ne. Di kevala Şahmaran de, ku mirov yek bi yek li ser bisekine;
Jin: Aafirînera serdema neolîtîkê ye û xwedawend e. Li ser her dîwarê şikeft, heykel, mabedek heykelên jin an dayîka xwedawend kêm nabe. Di jiyana mirovantiyê de, ji sedî 98 bi awayî derbas dibe. Di pêşengiya jinê de civaka xwezayî bi pêş dikeve, bi dest jinê çandinî û kedîkirina lawiran bi pêş dikeve û şoreşeke ku hê jî bandora xwe didomîne dide destpêkirinê. Ev rihê xwedawendiyê hiştiye ku tu carî civaka xwezayî li hember şaristaniya derewîn tune nebe. Ev berxwedaniya parastina civaka ehlaqî û polîtîk, kiriye mijara peyker, destan, çîrok, mît û mîtosan.
Vaye Şahmaran jî yek ji wan sembolan e. Her etnîsîteyek, her gelek di seyra dîrokê de ji xwe re motîfeke xwedawendiyê hilbijartine. Ev motîf, bi piranî çand û kevneşopiyên wan û têkiliyên wan ên civakî rave dikin. Û her xwedawend di bingeha xwe de xweşik û çeleng in. Jin di resmê Şahmaran de temsîla zanebûn, wijdan, adalet û xweşikbûnê û tevahiya van hemûyan temsîla xwedawendiyê dike.
Mar: Li gorî mîtolojiyan mar sembola ciwantî û bêmiriniyê ye. Mîna mît û mîtosên olî, ku mar wekî çavkana xerabiyê bi nav dikin û bi vî awayî êrîş birine ser jinê, aliyên propagandayî ne. Di rastiya xwe de, mar temsîla xerabiyê nake. Lewma di tenduristiyê de jî, sembola dermaniyê ye. Ji ber ku mar her dem kirasê xwe diguhere, tê bawerkirin ku ew her dem ciwan dimîne û bêmirin e. Ji ber ku heman rewş di xwezayê de jî heye. Çawa ku darek payîzê pelên xwe diweşîne û biharê dîsa şîn dibe, mar jî wisa ye. Loma xwedawend xwe ji hêza mar bêpar nahêlin û di kevalê de di navbera jin û mar de girêdaneke laşî û rihî heye.
Tac: Her çiqas tac wekî sembola desthilatdariyê bê fêmkirinê jî, lê di rastiya xwe de ne wisa ye. Di serdemên ku jin pêşengiya civakê dikirin, civakeke xwezayî, ehlaqî û polîtîk hebûn tac hebûne. Di wan deman de padîşah, şah û serdestên dîtir jî nîn bûn. Lewre tac jî li gorî wê demê, pêşengî û pîrozbûnê jinê rave dike.
Qiloç: Li gorî mîtolojiyan qiloç xwedî wateyên cuda cuda ne. Di wêne an resmê Şaha Maran de hem qiloçê badayî an gopalî heye hem jî qiloçê serberz heye. Qiloçê badayî sembola bereket û zayînê ye. Ji ber ku di neolîtîkê de jin zayîn dikir û pê re zayîna axê jî pêk dianî. Giha berhev dikir, erd diçand, alavan diafirand û lawiran kedî dikir. Yekem bi karê derman re mijûl bû. Qiloçê serberz jî, sembola bihêzbûnê diyar dike.
Motîfên Efsûnî: Efsûnî sembola zanebûnê ye. Her çiqas ev ji hêla şaristaniyê ve ji wekî “Pîrebok” hatibin berevajîkirinê jî û pê re jî vê kirine hinceta şewitandina wan, di rastiyê de ev ne wisa ye. Ev zihniyeta sîstema mêrê kone ye. Ev zihniyet, bi heman rengî, sîstema xwe li ser kolekirina jinê û tunekirina çanda xwedawendiyê aniye heta rojên me yên îroyîn. Dema ku vê yekê kiriye jî bi mîtolojiyan vê xemilandiye. Ji bona vê, şerê di navbera Înanna û Enkî, Mardûk û Tîamat her tiştî radixe ber çavan. Di encamê de wateya bingehîn a zindîbûnê jî, xwezanîn e. Ji bona ku ev derewên şaristaniyê bê fêmkirin, mirov li dîroka nîvcomayî ya Dayîk-Xwedawend binêre wê bes be. Lewre, di Şaha Maran de ev hêl aşkere ye.
Em van hemûyan di nav hev de binirxînin, bi ya min em ê bigihên encameke wisa ku, wêneyê Şahmaran an Şaha Maran, di nava xwe de xweşikbûn, ciwantî, bêmirinî, zayîn, ehlaq, polîtîka, hêz, bereket û tevahiya van hemûyan de wêne ya Dayîk-Xwedawendekê ye û xemgîniya xiyaneta şaristaniya çînî ji wêne difûre. Dayîk-Xwedawendeke wisa ye ku, her dem xwe nû dike û heta hetayê jiyan dike. Bi her hêlên xwe bi xwezayê re di nava hevsengiyê de ye. Lewma ekolojîk e. Digel ewqas êrîşên mêrê kone û şaristaniya derewîn li ber xwe daye û xwe gihandiye roja me ya îroyîn.
Loma li her malê, li quncê herî baş wêneyê wê tê hilawestin û herî zêde jinên ciwan lê xwedî derketine. Sedema ku jinên ciwan wisa bi hesret lê xwedî derketine jî, hesreta azadiya civaka neolîtîk e.
Lê mixabin, ev deh salên dawîn ji hêla zihniyeta mêrê kone, ji hêla îdeolojiyên şaristaniyê ve, bi paşgotin û bi dij-propagandayên mîna; “Malên ku resmê Şaha Maran hebe, milyaket nakevinê” kevalên Şaha Maran yek bi yek ji malan hatin daxistin, keval hatin şikandin. Jixwe sîstema şaristaniyê carekê xiyanetê li Şahmaran kiribû û ew kuştibû. Niha jî ew sîstem bi xurafeyên olî, duyemîn car di şexsê Şahmaran de hewl didin careke din jinê bikujin û sembol, wêne û motîfên ku xwedawendiya jinê û lêgerîna azadiya jinê tîne bîra mirovan jî ji holê rabikin. Her hal ewqas kuştin û kolekirina jinê têrî wan nekiriye!
Ji berê de çîroka Şahmaran an Şaha Maran ji şevbuhirkên kurdan kêm nebûne. Di şevên zivistanî yên dûr û dirêj de, li derdora sobeyan tê vegotin. Di civaka kurdan de, vegotin huner e. Li civatan dema ku çîrok tê vegotin, xemgîniyek belav dibe. Waxewax tê kişandin. Dengbêj, rûspî, zane an her kî be, dema ku dest bi çîrokê dike, destpêkê vê dibêje; “Şahmaran şermeke mezin a mirovantiyê ye”Ji ber ku Şaha Maran keseke zane, alîkarxwaz bû, bi zimanê xweza û lawiran dizanibû û dostê wan bû..
Berî ku em derbasî çîroka Şahmaran bibin, divê mirov hinekî din jî, Şahmaran û nexşên wê şîrove bike. Bi ya min gelek sir û raz di wan nexşan de veşartî ne. Mirov dikare tê de mîtolojiyeke bêdawîn bibîne. Ji ber ku ewqas tişt di nav hev de ne, despêkê ji mirov ecêb tê, lê dema mirov baş bala xwe didiyê, her motîf bi zanebûn û hostetî li hev hatine û her yek ji wan sembola tiştek in û xwedî wate ne.
Efsane an destan, ji mîtolojiya Hîtîtan şopan dihewîne. Hîtîtî (B.Z 1600-1250) di navbeyna Enatolya û Mezopotamyaya Jorîn de jiyane. Heta di hinek çavkanan de tê gotin ku, li Torosan li bajarê Tarsûsê ku girêdayî Mêrsînê ye, şikefteke bi navê Şahmaran an Şahê Maran heye. Di gernameya Evliya Çelebî de jî ku tê gotin, li Mîsîsa Ceyhana Edeneyê ku li Çûkûrovayê ye, kelayeke bi navê “Evsafı Kal’aî Şah Maran” Kelaya Şaha Maran heye û ev kela ji hêla maran ve tê parastin. Ji ber ku Şahmaran ji bona ku xwe ji însanan biparêze di bin erdê de ye, di hemû guhertoyan de, kunek heye û ev kun gelek baş nixumandiye. Encax bi tesadûfan bê dîtin. Dema ku destan tê vegotin, bi gelek guhertoyên(versiyon) cuda cuda tê vegotin. Li gorî herêman, welatan jî cudahî hene. Nav diguherin, qewimîna bûyerê diguherin, bes cewher naguhere. Ma jixwe ev ji bona hemû destanan ne wisa ye? Her etnîsîte, herêm an netew rengê xwe li gorî çanda xwe didê. Ev efsaneyan ku bi rojan vegotina wan naqede, belkî di vê nivîsê de cî dayîn wê rast nîn be, bes bi kurtasî be jî em hinek qala dawiya efsaneyê bikin wê baştir bibe. Jixwe dengbêj encax di donzdeh şevan de dikaribûne biqedînin. Rojek ji rojan rehme dê û bavê guhdaran çîrok an efsane despêdike û zaneyên vegoter vê gotinê dibêjin; “Ev çîrok şerma însana ye” û ji devê vegoteran bi çavên şil tê guhdarîkirinê û fena hungiv dikeve şevên reş î tarî.
Şaha Maran, şaha maran bûye. Ne tenê bandora wê li ser maran hebûye, li ser hemû giyanewerên xwazayê hebû. Lê ew tu carî vê hêza xwe bi nebaşî bi kar neaniye. Jixwe Şaha Maran hêza xwe ji zanebûna xwe digire. Xwediyê hemû zanebûna gerdûnê bûye. Her dem riya heqîqetê de bûye. Zimanê hemû heywanan dizanibûye û dîroka her tiştî zanibûye. Ew her dem ji mirovan direviya. Ji ber ku azweriyên ezezî yên mirovan baş dizanibûye. Her dem zanebûna xwe ji wan veşartiye. Ne tam mar bûye, ne jî tam jin bûye; ne tam av bûye, ne jî tam agir bûye. Nîv şev, nîv roj bûye. Ji nivî laşê xwe jineke bedew, li serê wê taceke bi heybet hebûye. Lê ji nîvî laşê xwe mar bûye. Ew xwedawenda hemû mar û giyaneweran bûye.
Reva Şaha Maran a ji însanan, heta ciyekê diçe. Rojekê li gorî hinekan Mîrze Mihemed, li gorî hinekan Memed, li gorî hinekan Cansap... Digel ku Şahmaran ji mirovan direviya jî, hesreta wê ya dîtina mirovan jî hebûye. Lê xiyaneta mirovan jî baş zanibûye. Li gorî versiyonekê; rojek du kes li daristanê dar berhev dikin. Piştî baraneke bi şid, gelek şil dibin û ji bona ku xwe ziwa bikin, dikevin şikeftekê. Di şikeftê de tahtek bala wan dikşîne. Bi heftbela dema ku taht radikin, dibînin ku di bin taht de bîreke hungûvîn heye. Herdu kes, dest firotina hungiv dikin û her diçe dewlemend dibin. Lê yek ji wan, ji ber çavnebariya însanî, ji bona ku dest bide ser hemû qezencan, hevalê xwe di bîrê de dihêle û ew ji mirinê re diterkîne. Ew zilam an xortê ku di bîrê de dimîne û piştî demekê bi tesadûfî leqayî ciyê maran tê. Dema ku ferq dike, derdora wî hemû mar in, -bi hezaran- qîrek dike û ji ser hişê xwe ve diçe. Lê piştî ku şiyar dibe, dema ku mar pê re diaxivin, tirsa wî diçe. Ew dibin, hizûra Şaha Maran. Êdî carek ciyê wan hîn bûye. Xort li hember xweşikbûna Şaha Maran efsûnî dibe. Bes wisa dixuye, dilê Şaha Maran jî bi xort germ dibe. Şaha Maran ku bi hezaran salan xwedî temen e, li hember vê rewşê hestên wê yên hezkirin, xemgînî, heyecan û biryarî tevlihev dibin.
Sal û dem dibûhirin, her roj sohbet dikin, bes digel ku ewqas hînî hev dibin û navbera wan gelek xweş e jî, xort dibêje; min bêriye gundê xwe, dayîka xwe û hevalên xwe kiriye. Gelek israr dike. Lê nabe! Şaha Maran dibêje; “Min soz daye ku ez ê careke din bi însanan baweriya xwe neynim. Ez nikarim destûr bideme te, da ku tu derê rûyê erdê” Xort, bi rojan, bi mehan bi salan dimîne û gotin ji dev dernayê. Lê hember vê yekê dilê Şaha Maran ranagire û digel ku dizane wê însan bêbextiyê lê bike jî, destûr didê. Tabî di vê navberê de, xort ji Şaha Maran kêm be jî dîroka hezaran salan hîn dibe, dîroka mirovantiyê hîn dibe, zanîna xwe gelek bi pêş dixe.
Tabî di çîrokê de tişta ku dertê holê, hêla zeîf a Şaha Maran evîn bûye. Ji ber vê yekê destûr dide ku xort derê rûyê erdê. Digel ku dizane wê xiyanetê lê bike jî! Li gorî gotinbêjan, berî xort bişîne wiha gotiye; “Belê, ma ez ne nîv însan im? Ev xala zeîf a însanan derket hemberî min. Li ser vê axê, evîn mirin e. Ev dibe ku şah be jî bi kêr tiştek nayê”
Dema ku xort sozên ku bêbextiyê neke dide, Şaha Maran dibêje; “Nebe nebe sozan bidî. Ez naxwazim tu ji soza xwe vegerî. Ji ber ku dizanim, însan zeîf in. Tu yê dawiyê dawîn xiyanetê li min bikî. Yek daxwaza min ji te heye, neçe hemamê.”
Ji ber ku li gorî efsaneyê, kesê/a ku Şaha Maran dîtibe, dema ku av li laşên wan dikeve, laşên wan pûlik pûlikî dibe. Ji ber vê yekê, xort ji gundê xwe dûr dikeve, bi salan bi tena serê xwe jiyan dike. Lê roj tê, dewran diçe, keyek(qralek) keça wî bi nexweşiyeke bêderman dikeve û li gorî efsûnbaz û rûspî dibêjin, encax derman avdonka goştê Şaha Maran e. Mesele tê ser dîtina Şaha Maran, dibêjin ku yên ku ew dîtibe, av li laşê wan bikeve, pûlik bi pûlik dibin. Li ser vê yekê ferman tê dayîn û hemû mêrên li welêt yek bi yek têdixin avê, dawiya dawîn dor tê xort û rewş tê fêmkirinê. Her çiqas li ber xwe bide jî, piştî tadeyî û îşkeceyan, xort li ser soz xwe namîne û biryar dide ku ciyê Şaha Maran ji leşkerên keya re bibêje.
Li gorî hinek dengbêjan, dibêjin ku xort diçe cem Şaha Maran û rewşê jê re dibêje. Şaha Maran li hember vê yekê; “Min negot li ser vê axê, evîn mirin e. Lê bila mar nizanibin ez diçime mirine” û daxwaza wî xortî naşkîne û bi derketina rûyê dinê re, ji maran re dibêje, belkî ez demek dirêj venegerim, li benda min nemînin. Ji ber ku Şaha Maran dizane ku ew bê kuştin, wê mar ji însanan heyfa xwe bigirin û wê dawiya însaniyetê bê. Lê li gorî hinek guhertoyan jî, jixwe rasterast tevlî leşkeran diçe warê Şaha Maran, xort ew qanî dike, derdikeve rûyê erdê û leşker ew digirin û dikujin.
Ji ber vê yekê, li gorî dengbêjan tê gotin ku, hê jî haya maran ji mirina Şaha Maran nîn e. Ku pê bihesin, wê toleke mezin ji mirovan bigirin. Kî dizane belkî roj bê pê bihesin û tola hezaran salan ji şaristaniyê û mêrê zilimkar û kone bigirin!
Rûbar Andok
- Ayrıntılar
Piştî mirina zivistana sar û qeresî, demsala biharê ji rojhilat hiltê û li welatê çiyayên efsanewî dibê mêvanekî ezîz. Av li daran digerê, gîh ji binê axa germ serê xwe radikê û bi roja zêrîn re dikenê. Li çiya û baniyan berfa spî û sar dihelê, dilop bi dilop dicivê û berve xwarê diherikê. Av ji çiyayên bilind û baniya bi keyfxweşî diherikê. Xûnceyên daran dipişkivin û nêrgiz, berfîn û beybûn rengê xwe didin xwezaya welatê bihuştê.
Demsala ciwanî û xweşikbûnê bi meha Adarê re tê, Adar jî wek navê xwe, xemla hemû mehan û demsala ye. Adra, an jî Avdar û bi gelek navên xwe yên din, di xaknîgar û mêjûyê Kurdistanê de xwedan cih û wateyek pir cuda û bibandor e. Meha adarê ji bo gelê kurdistanê û ji bo xwezaya kurdistanê meha vejînê ye. Meha ku hêviyên azadiyê di dil û mejiyê gelê me de dipişkivin û şîn dibe dara berxwedaniya ji bo jiyanek biwate û azad. Meha adarê ji bo gelê Kurd meha berxwedaniyên mezin e, meha têkoşînê, serhildanê, qehremantiyê, netewîbûyînê û meha cejna me ya dîrokî Newrozê ye. Adar mehek tijî roj û boneyên watedar û girîngin. Heman çi meh bi qasî meha adarê tê de roj û cejn û boneyên girîng nîne.
Wek me got, meha adarê tijî rojên girîngin. Hin rojên şahî û cejna ye, hin rojên berxwedanî û qehremantiyên mezin e û hin roj jî tijî xem, şîn û êş e.
1 Adara sala 1979 Mele Mustefa li Amarîkayê mir.
3 Adara sala 1193 Selahedîn Eyûbî Sultanê Kurd ê mezin li Şamê çû ser dilovaniya xwe.
6 Adara sala 1975 Peymana Cezairê di navbera Sedam Huseyn û Şahê Îranê de li dijî Kurdan hate îmza kirin. Bi vê Peymanê jî şoreşa başur bi bin keft.
8 Adarê her sala roja jinên cîhanê ye. Gelê Kurd, bi taybetî jî jina Kurd a tekoşer vê rojê bi têkoşîn, berxwedanî û serhildanên mezin pêşwazî dike û bi rengê xwe yê kurdewarî pîroz dike.
8 Adara sala 1991, di raperîna gelê başûrê Kurdistanê de bajarê Suleymaniyê ji aliyê gel ve hate azadkirin û li bajarokê Çemçemal û herêma Şarezor destpê kir.
9 Adara sala 1989, hunermendê kurd ê mezin Mihemed Şêxo, ku gelek salan ji bona Kurd û Kurdistanê xebat kiribû û bi dengê xwe stran gotibû, çû ser dilovaniya xwe.
12 Adara sala 2004 an li bajarê rojavayê Kurdistanê Qamîşlo, erebên faşîst êrîşê ser Kurdan kirin û gelek kes şehîd xistin, li ser vê yekê gelê Kurd li qamîşlo rabû serhildanê û ev serhildan di nava rojekê de li tevayî rojavayê Kurdistanê belav bû.
13 Adara sala 1974, Leyla Qasim, ew keça Kurd a şoreşger bi destê sîstema Îraqê ya şoven hate darvekirin û Leyla bû sembola jina Kurd a şoreşger û azadîxwaz.
16 -17 û 18 Adara sala 1988 Sîstema Sedam Huseyn ya şoven komkujiya Helepça li dijî Kurdan çêkir.
19 Adara sala 1991 li başûrê Kurdistanê li dijî dewleta Sedam Huseyn a faşîst, gelê Kurdistanê rabû raperînê û gelek bajarên Kurdistanê azadkirin.
21 Adarê, cejna Kurd a dîrokî Newroz e. Berî zayînê bi şesed salî, Rêberê Medya Kawayê Hesinkar serî li dijî dehakan rakir û împratoriya Med avakir. Cejna Newrozê, an jî Roja Nû ji aliyê tevayî gelên Arî vet ê pîroz kirin. Di heman dem de, newroz sersala Kurdan e.
21 Adara sala 1590 Li Stenbolê di navbêra her du dewletên dagirkerên kurdistanê, Sefewî ê Osmaniyan de peymanek hate mohirkirin. Li gorî vê peymanê, Loristan û Şarezor dikeve bin destê Osmaniyan de.
21 Adara sala 1982, Kawayê hemdem ê Kurdistanê, ciwanê şoreşger û mîlîtanê PKK ê mezin, Mazlum Dogan li hemberî zagona dewleta tirk a faşîst bedena xwe da ber agir û newroz bi agirê laşê xwe pîroz kir. Di gelek salên cuda de, qehremanên Kurd, keç û xurtên agir û rojê, di roja newrozê de agir berdan bedenên xwe û rêça Mezluman domandin. Ji wan jineşêran, heval Zekiya Alkan(1990) li Amedê, hevala Bêrîvan û heval Ronahî(1994) li bajarê Mannheim a Almanya çalakiyek bi agirê bedena xwe lidarxistin.
21 Adara 1992 Rehşan Demîrel bi navê xwe yê kod Sosin li Qedîfeqeleya Îzmîrê xwe di roja Newrozê de şewitandin.
21 Adara sala 1992, di serhildanên gel ên li Cîzre û Nisêbînê 93 Kurd şehîd ketin.
21 Adara sala 1985, Eniya Rizgariya Netewa Kurd(ERNK) hat damezrandin.
24 Adara sala 1994, dewleta faşîst û şoven a Suriyê agir berdan zindana Hesekê. Piraniya girtiyan Kurd bûn, dewleta Suriyê bi şewtandina vê zindanê re bi dehan Kurd kuştin.
24 Adara sala 2002, Seydayê Tîrêj, helbestvanê Kurd yê ji rojavayê Kurdistanê çû ser dilovaniya xwe.
28 Adara sala 1986, fermandarê efsanewî yê hêzên Rizgariya Kurdistanê (HRK) Mahsum Korkmaz li çiyayên Gabarê(Botan) şehîd ket.
28 Adara sala 2005, Kongreya jinûva avakirina PKK dest pêkir û di 4 nîsanê de jinûva avakirina PKK hat ragihandin.
30 Adara sala 1972, komkûjiyan Qizildere pêk hat. Di vê komkûjiyê de, hêjmarek pir mezin ji şoreşgerên Tirkiyê şehîd ketin.
31 Adara sala 1947, Serokê komara Mihabadê Qadî Mihemed li meydana çarçira ligel hevalên wî yên ku komara Muhabadê îlan kiribûn, bi darvekirin.
- Ayrıntılar
Her sal di destpêka demsala buharê de, tevayî jinên cîhanê û bi taybetî jî jinên şoreşger û milîtanên tevgera APOYÎ roja 8’ê adarê pîroz dikin. Ev rojek gelekî bi wateye û cihek xwe yê taybet di dîroka têkoşîna azadiya jinê de heye. Ev ne tenê cejnek jina ye, di heman dem de jî nîşana berxwedaniya jinê li hemberî mejiyê zagona baviksalarî û desthilatdariya mêra ne. ew rojek cîhanî ye û ji aliyê her netew û civakekê ve bi awayekî taybet tê pîroz kirin.
Roja 8’ê Adarê xwedan dîrok û raboriyek(geçmiş) pir dirêje, raboriyek tijî êş, kul, birîn, kûştin û zilme. Berxwedaniya jinê ya bêhempa, bedel û fedekariyên pir mezin her kes neçarkir ku 8’ê Adarê wek roja jinên cîhanê bipejirînin.
Gelo çima saxma(özellikle) roja 8’Adarê?
Di sala 1857’ê de Netewê Yekbûyî roja 8'ê adarê weke Roja jinên cîhanê qebûl kir.
Her çend ev roj di asta navnetewî de di salên 1970'î de hatibe qebûlkirin jî, bûyer û daxwaza pîrozkirina vê rojê ya weke rojeke hevbeş ya jinên cîhanê rastî salên 1800’î tê. Di 8’ê adara sala 1857an de jinan li New Yorkê(Dewletên Yekbûyî Emerîka) grevek li darxistin. Jinan bi greva xwe daxwaz dikirin ku saeta wan ya kar dakeve 8 saetan û heqdestekî weke hev ji wan re were dayîn. Lê belê di encama grevê de kargeha(fabrika) jinan hate şewitandin û bi qasî 100 jin di encam vê bûyerê de mirin. Her çend jinan bi grevê daxwaza xwe dabin qebûlkirin jî, têkoşîna bi rêxistinî ya ji bo mafên jinê di salên 1900î de destpê dike. Di sala 1903’an de li Emerîkayê ji bo parastina mafên jinê yên aborî, polîtîk û kesayetî "Kualîsyona Sendîkayên Jinan" hate sazkirin. Di yekşema dawî ya sala 1908an de jinên sosyalîst li New Yorkê, ji bo mafên xwe yên dengdan, polîtîk û aborî meşek pêkanîn. Her wiha ev roj weke yekem xwepêşandana "roja jinan" tê qebûlkirin. Li Dewletên Yekbûyî yên Emerîkayê lêgerîna jinan ya ji bo mafên xwe, di sala 1909ê de jî, bi beşdariya 2 hezar kesî xwepêşandanek pêk hat û piştî vê xwepêşandanê bi beşdariya 20- 30 hezar jinên karkerên tekstîlê greveke giştî hate destpêkirin. Karkerên jin, di greva xwe dixwestin ku şertûmercên xebata wan were başkirin û heqdestek baş ji wan re were dayîn. Kualîsyona Sendîkaya Jinan pêwîstiya jinên di vê grevê de pêşwazî kir û kefaleta jinên ku di vê xwepêşandanê de hatibûn girtin da.
Têkoşîna Jinên Emerîkî, jinên Ewropayê jî bandor kiriye. Di sala 1910’an de li Kopenhagê Konferansa Jinên Sosyalîst a Navnetewî ya II. hate li darxistin. Di konfresansê de Clara Zetkin derbarê rojeke jinan ya cîhanî de ku jin karibin tê de daxwazên xwe bînin ziman, pêşniyar kir û pêşniyara wê hate qebûlkirin. Piştî vê biryarê ku rojeke teqez nehate diyarkirin, yekem roja Jinan ya Cîhanî di 19 adara 1911’an de li Almanya, Avusturya û Danîmarkayê hate pîrozkirin. Giringiya vê rojê ew bû ku qralê Prusyayê di sala 1848’an de hin reform mohr kiribû û di nava van reforman de jinê karibin mafên xwe yên dengdanê bikarbînin. Lê belê ev reform nehate pêkanîn.
Pîrozkirina 8 adarê weke roja Jinên Cîhanê jî, di sala 1972’an de bi organîzasyoneke mezin ya bi navê "Tevgera Adarê" ya li Sidneyê hate kirin, destpêkir. Piştî ku Netewên Yekbûyî navbêra salên 1975-1985an weke "Deh Sala Jinên Netewên Yekbûyî" îlan kir, di 16’ê kanûna 1977’an de jî 8’ê adarê weke "Roja Jinanên Cîhanê" îlan kir ku were pîrozkirin. Di salên piştî vê de welatên endamê Netewên Yekbûyîne 8’ê adarê weke roja Jinên Cîhanê Pîroz kirin.
Li Kurdistanê yekem tevgera nûjen ya jinan di pêşengiya PKKê hat pêşxistin. Bi sedan jinên Kurd tevlî şoreşa azadîxwaz bûn û li hemû qadên têkoşînê cihgirtin. Li ser çiyayên Kurdistanê jina Kurd li hemberî dewleta faşîst a tirk şerkirin û bi hezaran destanên qehremaniyê nivîsandin. Têkoşîna jina Kurd a şoreşger ne tenê li hemberî dagirkerên kurdsitanê bû, di heman dem de, li hemberî mejiyê civakê yê ku derfeta jiyana azad nedida jinê bû jî, di hemandem de, têkoşîna jina şoreşger li dijî hemû nêzikatî û çemkên paşverû yên mêrên di nava şoreşê de bû jî. Jina Kurd a şoreşger, li hemberî dagirkerên Kurdistanê, li hemberî paşverûtiya civakê, li hemberî mejiyên desthilatdar ê mêr û di heman dem de jî li hemberî nêzikatiyê paşverû û klasîk ên jinê bixwe jî têkoşîn dikir.
Têkoşîn Û qehremaniya jina Kurd a di nava PKK de, nêrîna civakê û ya hevalên xwe yên mêr jî da guhertin. Êdî di Kurdistanê de ne jin jina berê ye û ne jî mêr mêrê berê ye. Di ronahiya felsefe û perspektîfên Rêber APO de bîrdoziya azadiya Jinê pêşket û pê re jî, rêxistina jinê jî pêşket. Hin paytîbûyîna jinê û him jî artêşbûna jinê di nava PKK de bi bedel û fedekariyên pir mezin pêşket. Tevgera jinê ya xweser(özgün) di sala 1988’an de jî, xwe weke Yekîtiya Jinên Welatparêzên Kurdistan YJWK çêbû. Her çû hêjmara jinê di nava artêşê û partiyê de zêde bû û di encamê de jî, pêwîst bû ku rêxistin jî firehtir bibê. Tevgera Azadîxwaz ya Jina Kurd, di sala 1995’an de bi navê Yekîtiya Azadiya Jinên Kurdistan YAJK saz kir. Êdî têkoşîna azadiya bi giştî û ya jinê taybetî pir gav avîtibûn û pêwîstî bi partîbûyînê hebû. Ji lewra Yekîtiya Azdiya Jinên Kurdistan YAJK ’ di sala 1998’an de weke PJKK ango Partiya Jinên Karkerên Kurdistan xwe kire partî. Di sala 2000’î de Tevgera Azadîxwaz ya Jina Kurd bi kongreya xwe ya 3’emîn ya Awaret li darxist û ji nû ve xwe weke Partiya Jina Azad PJA bi nav kir. Partiya Jina Azad PJA ji bo azadiya Jinan tê dikoşe. Di salên dawiyê de navê PJA hat guhertin û bû PAJK(Partiya Azadiya Jinên Kurdistanê).
Lê di sala 2005’an de, êdî tevgera jinê ji partiyê mezintir bû û gelek şax û milên tevgerê çêbûn. Êdî aliyê jinê yê leşkerî, siyasî, civakî û bîrdozî çêbibÛn û pêwîstî bi komkirina van hemû xebatan di bin sîwanekê de hebû. Li ser perspektîfên Rêber APO, di buhara sala 2005’an de, Koma Jinên Bilind(KJB) hat ragihandin. Ev zagona jinê ya herî bilind e û di nava wê de hemû rêxistin û xebatên jinê yên li 4 beşên Kurdistanê û derveyî welat xwe rêxistin kirin. Rêxistinên jina şorşeger li Kurdistanê têkoşÎna azadiyê didin evin:
PAKJ, YJA, YJA-STAR û jinên ciwan. Her wiha jî, li her perçeyekî Kurdistanê rêxistinên jinê yên xweser hene.
Jina Kurd a evqasî bihêz û rêxistinkirî, garantiya serkeftina roja 8’ê Adarê ye. Jina Kurd a şoreşger jib o pêşengtiya tevayî jinên kedkar û azadîxwaz yên cîhanê berendam e.
- Ayrıntılar
Rêber APO
Rewşa heyî ya kurdan, zêde derfet nade şêrekî stratejîk ê êrîşkirinê; ku derfet bide jî ev ne pêwîst e. Wê windakirinên vê ji qezencên wê qat bi qat mezintir be. Lê ev bi salan berdewam bike jî, di rewşeke wisa de ye ku dikare şerekî parastina rewa bimeşîne. Di vê de qet windahî nabe. Dibe ku hinek windahiyen mirovan bibin. Jixwe windahiyên mirinên xwezayî, ji yên şer kêmtir nîn in. Lê qezencên wê zahftir in. Wê bikaribe rûmeta xwe, hebûna xwe, çanda xwe, hişmendiya xwe, vîna xwe û perçe perçe welatê xwe qezenc bike, qet nebe wê di zirûfên şer de jiyana xwe rizgar bike. Ji ber vê yekê pêşeroja şerê parastina rewa heye, xitimandina wê nîn e. Ku di hundir de nebe li derve, li deştê nebe wê li çiya, ku li çiya nebe wê li bajaran, ku çekdarî nebe wê bêçek, ku bêçek nebe wê çekdarî, ku legal nebe wê îllegal, wê her cureyên aboriyê, siyasetê û leşkertiyê biceribîne û bi vî awayî hebûna û çanda xwe bikaribe biparêze. Maye ku di dema me de, ku dewletên herî bi hêz jî êrîşên hebûna çandî bikin û mafên mirovan nas nekin, em di demeke wisa de ne ku, ji hêla dinyayê ve têne tecrîdkirinê.
Ku zext xwe gihandibin qestkirina canê te, mafê herî însanî yê xwezayî neyê naskirinê, mafên çandî yê gelan bi zorê hatibe tepisandinê û hatibe înkarkirinê û pê re ew gelên ku dixwazin bi biryar van mafên xwe bikarbînin bi zorê bêne tepisandin û mehkûmkirinê; li hember vê dewleta dijhiqûqî ku li gorî pêwîstiyên hiqûqî yên gerdûnî tevnagere, wê yekîneyên parastina gel cureyên çek bikaranînê jî di nav de, bi hemû ziraviyên hunera şer bikaranînê, wê derbasî asta parastina rewa bibin. Divê vê wekî mafekî zagona bingehîn bibîne, ku di zagona bingehîn de ev maf nîn be, di zagonan de bicîkirina vê kêmasiyê pêwîstiyeke neçarî ya feraseta parastina rewa ye. Ku dewleta heyî pîvanên dewletbûna hiqûqê, mafên mirovan ên bingehîn û siyaseta demokratîk esas bigire, tabîkî wê parastina rewa şêweyê şîdeta çekdarî esas negire.
Li hember çalakiyên wekî serhildan û têkoşînên çekdarî ku rê li ber bûyer û encamên gelek mezin vedike, pêwîst e ku hezar carî bê fikirîn û carekî bê kirin. Heta ku zelalbûnek, wê ev çima û bi kîjan armancê, li hember kê, çiqas û di çarçoveyê de, bi kî re û çawa bê birêvebirinê nebe, ku serî li têkoşîna serhildanî û çekdarî bê dayîn; em ê nikaribin ji bin kuştin û yozbûnan derbikevin, loma jî em ê nikaribin pêşiya binketinan bigrin. Encax bi zorê hemû riyên paratina rewa û azadiyê bixitime, hiqûq bê eciqandin, ku mirineke neheq li kes, di plana çandî de li gel bê ferzkirin, divê tenê ji ber pêwîstiyekê serî li têkoşîna serhidanî û çekdarî bê dayîn, wê wekî di hiqûqa gerdûnî û di her zagonên bingehîn de tê îfadekirinê, wekî mafekî parastina rewa serî li têkoşîna serhildanî û çekdarî bê dayîn. Armanca şerên serhildanên çekdarî û bi tarza gerîla ev e ku, hetanî ku pêwîstiyên hiqûqa gerdûnî pêk neyên, hetanî ku pêwîstiyên “mafên sê nifşî” ku di zagonên Neteweyên Yekbûyî de hatiye ziman û Tirkiye jî di nav de, ji hêla welatan ve hatiye qebûlkirinê pêk neyên, mafekî berxwedaniyê yê pîroz ê hemwelatiyên azad û gelên ku xwedî mafên demokratîk in, dikarin vî mafî bikarbînin. Ne ku serî li vê berxwedaniyê dayîn, serî li vê berxwedaniyê nedayîn di cewherê xwe de pêkneanîna pêwîstiyên hiqûqê ye. Pêwîst e ku rexnedayîn di vê çarçoveyê de bê cî.
Em di mijara şîdetê de, tu tiştê ku parastina rewşa qebas bike rast nabînin. Ji bona şerê mûhtemel vê dibêjim; hemû dinya bibe yek jî, Iraq, Îran û Tirkiye bi hev re êrîş bikin jî, divê bi parastineke rewa ku wê ev hêz li hember wê nikaribin li ser bikevin, bersivek bê dayîn. Dikarin herêmên otonom(xweser) ên demokratîk ava bikin. Mîna li Iraqê dikarin di hundir de jî bikin. Ku Dêrsim û Botan guncav be dikarin bikin. Jixwe di pratîkê de sînor ji holê rabûne. Jixwe Botan, Behdînan û Zagros yekpar in û gihîştine hev. Dikarin vanan zêdetir berfireh bikin. Ev qad, qadên parastina rewa ne. Ez dibêjim ku, divê ev di bingeha xeta mûdafaya rewa de be. Her kî êrîşî van qadan bike, em ê mafê xwe yê parastina rewa bikarbînin. Wê van deran, bibine qadên jiyana azad. Tenê ne ji bona kurdan, divê ji bona gelên din jî li van deran di zirûfên demokratîk de qadên jiyaneke azad bi dest bixin. Divê ev qad bibine qadên demokrasiyê.
Wê ev piştgirî bide demokrasiyê û dema vê kir jî wê bi zanatî bike. Divê hêzên parastina rewa, tecrûbeyên Zapatayan ên li Meksîkayê bi kûrahî lêkolîn bikin û dikarin vê bi awayekî guncav li gorî zirûfên berbiçav pêk bînin. Ku bala we kişandibe, tiştên ku zêde xwe têkelî şîdetê bikin nîn in. Bi artêşê wisa zêde pevçûn nîn e, ji sivîlan jî mirin nîn e. Bi gel re diyalogên wan baş in. Li Rojhilata Navîn ciwan, ciwanên kurd, dikarin li başûrê Iraqê li hev kom bibin. Dikarin banga seferbetiyê jî bikin. Lîstik têne lîstin, divê li hember van hişyar bin. Dikarin sazîbûnên xwe yên xweser(otonom) ên demokratîk û komûnan ava bikin. Tirkmen jî di nav de, dikarin ji bona van qadan bangî her kesî bikin. Divê li hember tunebûnê, bibin xwedî sekneke parastineke bêhempa. Ger ku herin ser wan de, ez vê tenê ji Tirkiyeyê re nabêjêm, ji ku dibe bila bibe, divê bikaribin xwe biparêzin. Pêşketinên heyî nîşan dide; ketina wan a bakur jî di rojevê de ye. Bila li qadên guncav, parastina xwe bikin. Di mijara ketina bakur de, ku pir tengijîn dikarin bikevinê. Ger ku aştî pêk neyê, dikarin hemû hêzên xwe, xwe bikşînin herêmên çiya yên stratejîk. Dikarin ji Dêrsimê hetanî Serhedê, hetanî Torosan belav bibin. Ji bona ewlekariya xwe, dikarin li her derî belav bibin. Wê rê û rêbazan, bi xwe bibînin. Ger ku careke din şer dest pê bike, wê ev bibe şerê gerîlayên bi tevger. Ev jî, wê wisa bi asteke kêm de nebe, wê di asteke navîn de be. Bila xwe nexapînin. Bila xwe biparêzin, vê yekê jî bila li qadên çiya yên guncav û bi teqtîkên di cî de bikin.
Hewl didin PKK’ê li başûr tengav bikin. Dibên, gelo em ê bikaribin biqedînin û her dem êrîş dikin û bombebarîn dikin. Bi van bombebaranan û êrîşan hewl didin ku encamek bigirin. Ez aşkere diyar dikim; ev lîstikeke. Çûyîna Tirkiyê ya ser kurdan, bi awayekî stratejîkî bi wê dide windakirinê. Carê carek zagonên poşmaniyê derdixînin. Zagonên poşmaniyê, zêdetir tehrîk e. Ma dibe ku ji mirovek re bê gotin, poşman bibe? Ev li dij xwezaya mirova ye. Min di parêznameya xwe ya sala borî de jî diyar kiribû, di parêznameya xwe nû de jî kêm be jî min bahs kir, her dem, ji bona PKK’ê her dem riyek heye, ew jî dikare ber bi fermandariyên serbixwe ve herin. Dibe ku li ciyên cuda cuda, fermandariyên cuda cuda derbikevin, PKK dikare berê xwe bide van fermandariyên serbixwe. Dibe ku çil fermandarî derbikevin. Ku avêtibin ser qereqolekî, dikarin bavêjin ser bi sedan qereqolî. Derketiye holê ku PKK gelek bi hêz e, ji berê bi hêztir e. Bandora PKK’ê li çar parçeyan heye. Talabanî-Barzanî yê çûyînê ne. Îdeolojiya PKK’ê, li çar parçeyan ji hêla gel ve bi rêjeyeke girîng hatiye pejirandin. PKK li Sûriyê jî bi hêz e, li Îranê jî bi hêz e, li Tirkiyê jî bi hêz e, li başûrê Kurdistanê jî bi hêz dibe. Jixwe PKK, qadroyên teng ên îdeolojîk in, wisa jî dikare bimîne, pêşniyarên min jî wisa bûn. Ya esas dema azadiyê ye. Ev zemîn zindî ye, wê xwe her dem biafrîne. Hûn bi vî şiklî nikarin PKK’ê biqedînin, hûn nikarin vê pirsgirêkê çareser bikin.
- Ayrıntılar